Basketbol- atletik sport oyini bolip, ken’ tarqalg’an sport tu’rinin’ biri. Basketbol menen shug’illanip, siz ku’shli tez ha’m shaqqan ha’reket qila alatug’in boliwin’iz, qiyin sha’rayatta da tez ha’m aniq go’zley alatug’in bolasiz

Basketbol tariyxi’



Basketbol- atletik sport oyini bolip, ken’ tarqalg’an sport tu’rinin’ biri. Basketbol menen shug’illanip, siz ku’shli tez ha’m shaqqan ha’reket qila alatug’in boliwin’iz, qiyin sha’rayatta da tez ha’m aniq go’zley alatug’in bolasiz. Jaqsi shamalaw ha’m maydandi ken’ ko’riw olarg’a ta’n qa’siyet.
1891-jili AQSH ta payda bolg’an basketbol oyinina ha’zirgi ku’nge shekem ko’p o’zgerisler kiritildi. G’yin texnikasi ha’m taktikasi tu’zildi, jaris qag’iydalari ha’m sudyaliq, oyin maydaninin’ o’lshemi, oni o’lshew ha’m qanday etip qoyiliwi aniqlastirildi. Oyin jer ju’zine ken’ tarqalip, basketbol boyinsha ma’mleketler arasinda ushirasiw ha’m jarislar otkeriletug’in boldi. Basketbolshilardi tayyarlawg’a pedagogikaliq sabaqliqlar du’zildi.


Basketbol atamalari




Basketbol oyini jarislarinda tu’rli atamalar ushraydi,sonin’ menen qatar, ulliwma qabil qiling’an qisqartiwlar ha’m bar bolip, olardan oyinshilar ha’m sudyalar paydalanipm oyin jag’daylarina qaray piker almasiwda paydalaniladi. Arnawli atamalardi biliw, basketbol oyini treneri ha’m oqiwshinin’ so’zin tu’siniwdi, sudyanin’ ha’reketlerin ha’mde topardag’i sherikleri menen mashqalalardi jen’illestiredi, ha’rdayim o’zgeriwshen’ oyin tu’rinde tez g’ozlew imkaniyatin beredi. Basketboldin’ to’mendegi tiykarg’I atamalarin este saqlan’!
Ku’shli hu’jim- hu’jimshinin’ qarsilasina ha’reket: tiykarinan tez hu’jim, sonin’ menen Qatar, tez jarip otiw depta ataladi.
Tosiw- bul hu’jimge kiriw ushin qorg’awshini tosiw, topi bolmag’an qarsilastin’ ha’reketliniwine jol bermew.
Sebetke taslaw- qarsilastin’ sebetine topti tu’siriwge jo’neltiriwge ha’reketi (taslaw menen uzatiwdi pariqlan’)
Ba’sekelesiw tobi- maydandg’i u’sh shen’berdin’ birinde toparlardin’ eki oyinshisi ortasinda topti taslap, oying’a kiritiwge aytiladi
Ja’riyma tobin taslaw- topti sebetke taslap atirg’anda oni toqtatip qaliw maqsetinde qarsilas ta’repten jol qoyilmag’an qate ushin belgilenedi ha’m sol ja’riyma taslaw sizig’inda taslanadi.





Oying’a kiritiw- top maydan sirtina shiqqanda oni oying’a kiritiw bolip, qaptal siziqtan uzatiw menen ya top sebetke tu’skennen son’, qorg’awshi ta’repinen ju’z sizig’inan amelge asiriladi.
Topti alip ju’riw- oyinshinin’ top penen ha’reketliniwi, oni polg’a eki qolda na’wbet poenen urip turiwi. Sonin’ menen Qatar topti alip ju’riwsho driblingshi oyinshi depta ataladi. Basketbolda topti bir joli eki qollap alip ju’riw qa’te esaplanadi. Taktik sxemada alip ju’riw tolqin ta’rizli siziqsha menen belgilenedi.
Tosiq(zaslon)- qarsilasqa, onin’ en’ qolay pozitsiya yaki topti aliw ushin shig’iwina imkaniyat jaratiw qarsi ha’reket.
Qos tosiq- bul o’z sherigi ushin eki oyinshi ta’repinen qoyilatug’in zaslon.





Qorg’aw- qarsilastin’ ku’shli hu’jimine qarsi du’zilgen ha’reket, yag’niy o’z sebetine top taslawg’a jol qoymawg’a i’ntiliw. Qorg’aliwdin’ to’mendego tu’rleri bar: zonalar- qorg’andag’I oyinshilar, ja’riyma taslaw shen’berinde belgilengen bolekti qoriqlaydi, qarsi oyinshig’a bul zonada topti qabil qiliw yaki sebetke top taslawg’a jol qoymaydi; shaxsiy qorg’andag’i topar oyinshisi qarsilastin’ belgilengen oyinshisin qoriqlawi; aralas- bul oyinshilardin’ zona ha’m shaxsiy qoriqlaw belgilerinin’ kombinatsiyalaw
Qoriqlawshi- bul atama eki ma’niske iye, yag’niy bul ha’rbir qorg’ap atirg’an topar oyinshisina da, arqa siziqta oynap atirg’an oyinshig’ada tiyisli.






Zona- bul atama da birneshe ma’niske iye. Zona dep maydan bo’legine aytiladi. Ishki zona- maydannin’ yarimi bolip, onda topar o’z sebetin qorg’ap turadi; hu’jim qiliw zonasi- qarsi qamanda topari qorg’aytug’in maydannin’ yarimi. Orta zona- orta siziqtag’I maydannin’ u’shten bir bo’limi. Zona qorg’an waqitinda o’z shiti astinda ja’riyma taslaytug’in onsha u’lken bolmag’an jerge aytiladi.
Oyinshi- ha’r bir o yin qatnasiwshisi ya topar ag’zasi ( sonin’ menen qatar, zapastag’I oyinshi) ha’m oyinshi esaplanadi. Orayliq oyinshi- bul a’dedte, en’ joqari hu’jim orayinda qarsilas sebeti jaqinda oynaytug’in topar ag’zalarinan biri.
Oyin kombinatsiyasi- bul oyinshilardin’ hu’jim yaki qorg’anda o’z ara ha’reketi menen sha’rtlengen. Siziq- aq boyaw ju’ritilgen eni 5sm li siziq bolip, ol menen maydannin’ perimetiri ha’m onin’ bo’lek uchastkalari siziladi. Har qaysi siziqtin’ eni, oyin oyin maydaninin’ o’lshemine kiredi.


Sherik- o’z topari oyinshisi
Topti uzatiw- Bul oyinshinin’ topti basqa oyinshig’a tez jiljiwina jo’neltirilgen ha’reket bolip, tuwri jowaridan sekirtip, “ kryuk” penen qolina uzatiwdan ibarat. Birinshi uzatiw- bul uzatiw, qorg’anda topti iyelegen ya shittan qaytqannan son’ a’melge asiriladi. Birinshi tes ha’m aniq uzatiw, tez jarip o’yip hu’jim qiliwdin’ jen’isin ta’miyinleydi.
Jasirin uazatiw- buni oyinshi en’ aqirina shekem bildirmeydi ha’m toptin’ ushiw jo’nelisin niqaplaydi. Oyinnin’ taktik sizig’inda topti uzatiw izbe-iz siziqlarda belgilenedi. Qorg’aw- sherigi g’amxorliq qilip, gu’zetip, qoriqlap turg’anwaqitta qoriqlawshini hu’jimshi otiwi mu’mkin bolg’an ta’repke jiljitiw.
Pressing- inglis tilinen bolip, hu’jimshilerdi asig’is ha’reket ha’m qate qiliwg’a ma’jbu’r qilatug’in tig’iz, ha’reketshen’ qorg’an. oyinnin’ aqirg’I demlerinde ko’binshe topar menen a’melge asiriladi.
Oyin usillari (yaki oyin texnikasi amelleri)- basketbolshig’a tiykarg’I sabaqlar, oyinda ayriqsha ha’m jaqsi qatnasiwg’a ja’rdem beredi. Bug’an uzatiw, uslaw, alip ju’riw, taslaw topsiz ha’m top penen otiw, sekirip qaytqan top ushin gu’res, qarsilasti qorg’aw ha’m basqalar kiredi.
Probejka yaki top penen ju’giriw. Oyinshi topti alip ju’riwdi baslap, topti qolinan shig’armag’ansha ol on’ ayag’in poldan (maydannan) ko’teriwge haqqisi joq. Oyinshi ha’rekette topti alip qolinda top penen eki qa’demnen artiq ju’re almaydi , bul yaki ol jag’dayda qag’iydani buziw probejka retinde qabillanbaydi ha’m top basqa toparg’a beriledi.

O’tiw- oyinshinin’ topsiz ha’m top penen ha’reketleniwi. Shatistirip o’tiw dep, hu’jimshilerdin’ topari o’z ara ha’reketine aytiladi. Bunda eki oyinshi ha’r ta’repten sherigi janinan top penen o’tedi. Oyinnin’ taktik sizilmasinda oyinshinin’ ha’reket joli astina jin’ishke siziqta belgilenedi.