Barkamol avlodni tarbiyalashda jismoniy tarbiyaning o`rni

Kunlik  harakat  tartibi  va  unga  rioya  qilish.  STT  jismoniy  madaniyati 

ratsional kun tartibini taqozo etadi. Organlarning faoliyati va o`z quvvatlarini qayta 

tiklab  olish  uchun  optimal  shart-sharoit  yaratishni  to`g’ri  tuzilgan  va  unga  qat`iy 

rioya qilingan kun tartibi, organizmda, muayyan faoliyat ritmini vujudga keltiradi. 

Natijada turli xil ishlarning barchasini samarali tarzda bajarish imkoniyati yuzaga 

keladi.  Agar  bu  ritm  sutkaning  biologik  ritmi  bilan  muvofiqlashtirilsa  hayot, 

turmush tarzi bayramga aylanadi. 

Muayyan  ishni  har  doim  bir  xil  vaqtda  bajarilishi  organizmda  dinamik 

stereotipni,  odatni  shakllanishiga  olib  keladi.  Bu  stereotip  hayotiy  faoliyat 

davomida  takomillashib  borsa,  ruxiy  zo`riqish,  zo`r  berish  borgan  sari  pasayadi. 

O`z  navbatida  bu  organizmni  zo`r  berib  ishlashdan,  uning  zahiralarini  sarflash, 

qarishdan, keksayishdan saqlaydi. 

Kun  tartibi  yuksak  darajadagi  ish  qobiliyatini  saqlash,  umrning  har  bir 

daqiqasidan unumli foydalanish, uni mazmunli rejalashtirish va o`tkazish imkonini 

beradi. Stereotipni tez o`zgartirib turilishi organizmning imkoniyatiga salbiy ta`sir 

qiladi. 

Turmush  va  mehnat sharoiti, maishiy  va  individual xususiyatlari  har kimda 

har  xil  bo`lganligi  uchun  barchaga  bir  xil,  yagona  kun  tartibini  tavsiya  qilish 

niyatimiz yo`q va bu mumkin ham emasligi haqida yozdik. 

Insonning  jismoniy  faolligi  -  shaxsni  jismoniy  madaniyatini  qay  darajada 

shakllanganligini  belgilovchi  muhim  omillardan  biri  sifatida  qaralishi  lozim. 

Madaniyatlilikning  asosi,  ayniqsa,  jismoniy  madaniyatlilik  ilk  bolalik  davridan 

yo`lga  qo`yilishi  lozim  va  ular  madaniy  malakalar  shaklida  yuzaga  kelib, 

---

 

- 47 - 

yoshligidanoq  mustahkamlansin.  Bu  ma`noda  jismoniy  faollikni  boshqarish 

maqsadli  ko`rsatmalar  bilan  shaxsni  shakllanishini  birlamchi  etapidan  boshlaboq 

jismoniy potentsialini yoshiga xos evolutsion shakllanishi davriga muvofiq kelishi 

va  bir  qatorda  jismoniy  madaniyatining  barcha  komponentlarini  shakllantirishga 

urinish bilan parallel olib borilishi lozim. 

Ilk  bolalik  davrida  unga  harakatlanish  zavqi,  undan  yuzaga  keladigan 

mushaklar bayrami, xursandchiligini sezishiga imkoniyat, sharoit yaratish yetakchi 

vazifalardan  hisoblanadi.  Amaldagi  jismoniy  madaniyat  majmuining  asosiy 

kamchiligi ham shunda. 

Kichik  maktab  yoshida  jismoniy  faollik,  qiziqish,  turli  motivlar  orqali  - 

mas`uliyat, o`zining jamoasi sha`ni, o`rtoqlari orasidagi o`rni, unga ajratilgan rolni 

qay  darajada  bajarayotganligi,  ularning  ishonchini  oqlaganidan  olgan  zavqi, 

hissiyoti  bora-bora  o`zining  imkoniyatlari  darajasini  tushunishini,  shakllanishini 

yuzaga keladigan davri hisoblanadi. Bu davrga kelib, o`smirlik, yoshlik davrining 

harakat  faolligi  asosan  ruhiy,  so`ng  o`zining  «meni»ni  shakllantirish,  o`zini 

ko`rsatish, namoyish qilish bilan bog’liq bo`ladi.