Barcha uchun bir XIL o‘yin qoidalari: xufyona iqtisodiyotni qisqartirish bo‘yicha davlat siyosati

O‘zbekistonda yashirin iqtisodiyot darajasi BMT Rivojlanish Dasturi izlanishlari natijasida YaIMga nisbatan 33 foizdan 48 foizgacha deb baholangan.

Aslini olganda, bunday “soyalanish”ning sharoitga qarab ham yaxshi va ham yomon taraflari mavjud. Biznes yuritish va ishlashga byurokratik va korrupsion to‘siqlar mavjud sharoitda iqtisodiyotning xufyona qismida topilgan daromadning katta qismi baribir iqtisodiyotning rasmiy qismida sarflanadi va rasmiy qismda ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarga qo‘shimcha talab yaratadi, bu esa iqtisodiy o‘sishga turtki beradi. Bundan tashqari, yashirin iqtisodiyot insonlarni ish balan ta’minlanishida katta rol o‘ynaydi.

Shu bilan birga, “yashirin” ishlaydigan ishchilar odatda huquqlari himoyalanmagan, xavfsizliklari ta’minlanmagan, pensiya tizimidan uzilgan bo‘ladilar. Davlat byudjetga tushimlarning kam tushishi natijasida yo‘llar, istirohat bog‘lari, ko‘chalarni yoritish tizimi kabi jamoat inshootlari qurilishiga mablag‘ kam ajratiladi. Soyada faoliyat yuritayotganlarning “yuki” rasmiy sektor vakillari bo‘yniga tushishi natijasida bozordagi raqobat muhiti buziladi.

Jahon banki tomonidan O‘zbekistonda 2019 yilning fevral - sentyabr oylarida 1 239 ta tadbirkorlik sub’yektlari o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, biznes yuritishda sog‘lom raqobatga norasmiy sektorning ta’siri ikkinchi dolzarb muammo sifatida qayd etiladi. Tadbirkorlarning o‘rtacha 15 foizi ushbu muammoni biznes yuritishdagi asosiy to‘siq sifatida qayd etishgan. Ushbu muammo kichik va o‘rta biznesda (17 foiz) yirik biznesga (10 foiz) nisbatan dolzarbligi qayd etiladi. Keyingi o‘rinlarda turuvchi elektr energiya ta’minotidagi yetishmovchilik va Transport logistikasidagi muammolar (8,6 foiz) ham qisman xufyona iqtisodiyot muammosi bilan chambarchas bog‘liq.

Tegishli ravishda, jahon mamlakatlari tajribasini o‘rganish iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar xufyona iqtisodiyot ko‘lamini kamaytirish tarafdori ekanliklarini ko‘rsatadi. Jumladan, Xalqaro valyuta jamg‘armasi ma’lumotlariga qaraganda daromadi yuqori mamlakatlarda bunday iqtisodiyot ko‘lami o‘rtacha 15 foizni, o‘rta daromadlilarda - 28 foizni va past daromadlilarda – 39 foizni tashkil etadi.