Барча фан ўқитувчилари Тингловчилар

 
Интеграция лотинча integration тиклаш, тўлдириш, integer-бутун
сўзидан 
келиб 
чиққан. 
Бу 
борада 
икки 
тушунчага 
эгамиз: 
1.Тизим, организмнинг алоҳида табақалаштирилган қисм ва вазифаларнинг 
боғлиқлик ҳолатини билдирувчи тушунча ва шу ҳолатга олиб борувчи жараѐн. 
2. Табақалаштириш жараѐнлари билан бирга амалга оширилаѐтган фанларни 
яқинлаштириш жараѐни. Интегратив ѐндашиш турли даражадаги тизимли 
алоқаларнинг объектив яхлитлигини акс эттиради. (табиат-жамият-инсон). У 
тизим элементларининг яхлитлик ва уюшқоқлик даражасини оширишга олиб 
келади. Интеграциялаш мобайнида бир-бирига боғлиқлик ҳажми ошади ва 
тартибга тушади, шу тизим қисмларининг ишлаши ва ўрганиш объектининг 
яхлитлиги тартибга солинади. Замонавий дидактика ва методикада 
таъкидланишича, ўқувчиларни ўқитиш, ривожланиши ва тарбиясининг 
муваффақиятлари уларда дунѐ бирлиги ҳақида тушунчани шаклланганлигини, 
ўз фаолиятларини умумий табиат қонунлари асосида йўлга солиш заруриятини 
тушунишлари, табиатшунослик курсида фанлараро ва фанлар ичидаги 
алоқаларни еча олишлари билан боғлиқ. Таълимдаги интеграция ўқув фанлари 
мазмунини конструкциялашга тизимли ѐндашиш орқали кўриб чиқилади.
Интеграциянинг турли даражалари ажратилади: бошланғич – табиат 
ҳақидаги элементар билимларни ирлаштириш; оралиқ – фанлар бўлимларини 
бўлиш интеграцияси; якуний - табиатшуносликни ўрганиш билан боғлиқ 
бўлган таълимнинг охирги босқичи интеграцияси. Шу билан бирга, табиий-
илмий таълимни тўлиқроқ ва кенгроқ интеграциялаш имконияти ҳам инкор 
этилмайди. Табиат ѐки предмет ҳақидаги энг оддий билимларни ҳосил қилувчи 
боғлиқликнинг энг соддаси маълум бир жой ѐки тушунча билан чегараланган 
локал тасаввурдир. Бу боғлиқлик бошқа билимларга нисбатан ажралган, 
шунинг учун энг оддий ақлий фаолиятни таъминлайди. Бу кичик мактаб ѐшига 
хос. Бирор бир тизимга тегишли бўлган тасаввурлар энг содда тизимли 
тасаввурлардир. Улар бирор бир мавзу, предмет ѐки ҳодисани ўрганиши 
асосида ҳосил бўлади. Бирор бир предметни билиш, янги далил ва 

---

64 
тушунчаларнинг танланиши уларни бир билимлар билан таққосланиши орқала 
амалга оширилади. Билимларнинг энг оддий умумлаштириши содир бўлади, 
лекин олинган билим ҳамма унга яқин бўлган билимлар билан боғланса айни 
муддао бўлар эди. Бунда ўқувчиларнинг таҳлил қилиш ва умумлаштириш 
фаолиятлари вужудга келади. Тизим ичидаги тасаввурлар ўқувчиларнинг бутун 
бир фанлар тизимини билишини таъминлайди (физикавий, кимѐвий, биологик, 
билимлар тизими), ўрганилаѐтган фан доирасида билимлардан кенг 
фойдаланиш кузатилади. Тизим ичидаги тасаввурлар, вақт, муҳит, сон 
боғланишларини акс эттиради. Предметлараро тасаввурлар ақлий фаолиятнинг 
энг юқори поғонаси ҳисобланади. Улар билимларнинг турли тизимларини 
бирлаштиради, ҳодиса ѐки жараѐннинг хилма-хиллигини билиш имкониятини 
беради. Шу билимлар асосида умумий тушунчалар келиб чиқади. Тизимлараро 
тасаввурларнинг шаклланиши, уларни билимлардан фойдаланишга, уларни 
бир-бирига бўйсундиришга, билимлар чегарасидаги бўшлиқларни чегаралашга 
имкон беради.
Баѐн қилинган психологик далиллар ѐрдамида бошланғич, 
тўлиқсиз ўрта ва ўрта мактаб таълимини интеграциялашнинг асосий 
хусусиятларини 
аниқлаш 
мумкин. 
С.П.Баранов, 
Л.Р.Болотин, 
В.А.Сластениннинг Педагогика китобида дарсларда қўлланадиган фанлараро 
боғланиш кўрсатилади, лекин интеграциялашган таълим муаммолари акс 
этмаган. Олимлар фикрларидан шундай хулосага келиш мумкинки, интеграция 
дифференция жараѐнлари билан биргаликда фанларни яқинлаштириш ва 
боғлаш жараѐни бўлиб, янги, бутун, яхлит бўлимлар яратишга ѐрдам берувчи, 
фанлараро алоқаларни амалга оширувчи юқори кўринишдир. Ўқув предметлари 
орасида интеграция предметлар тизимини инкор этмайди ва интеграция 
тизимини такомиллаштириш, камчиликларни бартараф этиш йўли бўлиб, 
предметлар орасидаги алоқалар ва боғлиқликларни чуқурлаштиришга 
қаратилган бундай ѐндашув-дифференция ва интеграция орасидаги 
муносабатларни тушунишга таянади. Педагогиканинг мақсади бир ҳил мақсад 
вазифаларга эга бўлган турли фанларнинг элемент ва қисмларини бир бутунга 
бирлаштиришга йўналтирилган интеграцияни амалга оширишда ўқитувчиларга 
ѐрдам беришдир. Кўп йиллик кузатишлар шуни кўрсатадики, бошланғич синф 
ўқувчилари, кейинчалик эса битирувчилар у ѐки бу фанларни ўрганиб, бошқа 
фанларни ўрганишга қийналади, уларда мустақил фикрлаш, олинган 
билимларга ўхшаш ѐки янги вазиятларга кўчира билиш кўникмалари 
етишмайди. Буларнинг ҳаммаси дарс жараѐнида турли фанлар бўйича 
машғулотларнинг ўзаро келишмовчилиги туфайли содир бўлмоқда. Бу ҳолатда 
интеграция бир предмет бўйича билимларни иккинчисига кўчириш ва 
фаолиятнинг алмашиниши эмас, балки замонавий фанлар интеграцияси 
йўналишларини акс эттирувчи янги дидактик эквивалентларни яратиш 

---

65 
жараѐнидир.
Қатор олимлар мактаб таълимини интеграциялашнингмуҳимлигига эътибор 
қаратса, баъзилари интеграция дарсни самарали
ташкил қилиш воситаси, 
предметлар алоқаларини янги поғоналарга кўтариш шакли, деб ҳисоблайди. 
Демак, интеграция - ўқувчининг турли фанлар бўйича кузатишлари ва 
хулосаларини тасдиқлаб ѐки чуқурлаштириб берувчи янги далилларни топиб 
бериш манбаидир. Улар фаолиятнинг турли шаклларини алмашиб туриши 
орқали ўқувчиларнинг чарчаши ва асабийлашишини олдини олади.