Baratov Hasan Guruh 21. 16

Buning natijasida ular tabiiy fanlarning tushunchalarini, umumilmiy metod va yunalishlarini qullaydilar. Ammo XX asrning boshlarida sotsiologiya tabiiy fanlar tizimidan ajralib chiqa boshlaydi. Sotsial voqelikning pozitivistik ruhidagi kurinishi urniga struktur-funktsional, empirik kurinishlari xuddi. Bu yunalishlar sotsiologiyaning uz asosini, mustaqilligini izlashga katta ta`sir kursatdi. Ammo empirizm nafaqat fundamental nazariya ahamiyatini, balki nazariyani o`zini ham butkul inkor qila boshladi. Buning natijasida esa sotsiologiya o`zining yahlitligini yo`qota boshlab, ijtimoiy hayotning har hil yunalishlarini alohida-alohida tahlil qiladigan fanga aylana boshladi. Lekin XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab sotsiologiya uzining umumnazariy muammolariga qaytishni boshladi, shuningdek metodologik tadqiqotlarning ahamiyati kup osha boshladi. Bu jarayonlar esa sotsiologlarni filosofiyaga qayta murojaat qilishga majbur qildi. Buning natijasida esa ekzestentsial, fenomenologik yunalishlar paydo buldilar. Ular esa sotsiologiyaning asosini, yangi metanazariyasini yaratishga harakat qila boshladilar hozirda bu tendentsiya kuchayyapti. Sh.Shtompkaning fikricha sotsiologlar yana eski bo`lmagan topishmoqni: Jamiyat nima uzi? — topish bilan ovoralar. 80-yillarning «Katta nazariyasi»ning yangi to`lqinlarining effekta sifatida falsafa va sotsiologiyaning yangi munosabatlarn deb tushunish mumkin. Nafaqat sotsiologiya falsafaning ta`siri ostidadir, balki falsafaning uzi ham sotsiologiyaning aktiv ta`siri doirasidir. Fundamental sotsiologiya rivojining ikkinchi muhim tushunchasi bu sotsial jarayonlarning markaziy omili sifatida sub`ektga murojaat qilish bilan belgilanadi.

Sotsiologiya fani tizimida amaliy tadqiqotlar paydo bo`ldi va rivojlanayapti. Amaliy sotsiologiya tadqiqotlar fundamental sotsiologiyadan o`zining strukturasi, mazmuni va maqsadi bilan farq qiladi. Amaliy sotsiologiyaning hususiyati shundan iboratki, u orqali jamiyatning har bir sohasi uchun kerakli bo`lgan nazariy va empirik tadqiqotlarni natijalarini qo`llash uslublari va vositalari joriy etiladi. Amaliy sotsiologiya XX asr boshlarida tashkil topgan empirik tadqiqotlar negizida shaklandi va rivojlandi. Empirik va amaliy tadqiqotlarni tenglashtirishning yana bir sababi shundaki, empirik tadqiqotlar sotsial amaliyotga olib chiqadigan vosita hisoblangan. Binobarin bu masalaga bunday yondoshish uning mohiyatini to`g`ri tushunishga halaqit beradi. Empirik tadqiqotlar jonli faoliyatni bevosita shaklandi urgansa ham, u uzgartiruvchanlik faoliyat emasdir. Empirik tadqiqtlarning vazifasi bu kuzatish, eksperiment, hujatlarni o`rganish va so`rov metodlari orqali sotsial jarayonlar haqida faktlar va empirik ma`lumotlar yig`ishdir. Empirik tadqiqotlar natijalaridan ham amaliy maqsadlarda ham nazariy bilimlar rivoji uchun foydalanish mumkin. Amaliy tadqiqotlar tizimida ham nazariy, ham empirik bilimlar mavjud bo`lib, ular amaliy tadqiqotlarni ijtimoiy hayotni turli sohalari faoliyatini takomillashtirish uchun amaliy tavsiyanomalariga aylantnradi. Boshqaruv sistemasini elementi sifatida amaliy tadqiqotlar fanning ijtimoiy funktsiyalarini bajara borib, uning natija va yutuqlarini amaliy faoliyatga aylantiradi, o`zining amaliy yunalishiga qarab ayrim hollarda amaliy tadqiqotlar ilmiy tadqiqotlar bilan qarama-qarshilik munosabatida bo`ladi.