Bap new indd

Dene tómenge tik baǵıtta
 
a
 
tezleniw menen qozǵalǵanda, onıń sal
-
maǵı
 
ma
 
shamasına kemeyedi.
Tınısh halında turǵan lift tómenge qozǵalǵanda, ol
a
tezleniw aladı. Bul 
waqıtta onıń ishindegi adamnıń salmaǵı 
ma
ǵa jeńillesedi.
Júk ildirilgen prujinanı jazdırsaq prujina qısqarıp júk
a
= 
g
tezleniwi menen 
tómenge qozǵaladı. Bul jaǵdayda prujinanıń shkalası oǵan ildirilgen deneniń 
salmaǵınıń 0 ge teń ekenligin, yaǵnıy salmaqsızlıq jaǵdayın kórsetedi (95-
b
súwret): 
P
= 
m 
(
g
– 
a
) = 
m 
(
g
– 
g
) = 0.
Deneniń salmaǵı onıń Jerge tartılıwınıń sebebinen deneniń tezleniwi
a
= 0
bol-ǵandaǵı tayanıshqa yamasa aspaǵa tásir etetuǵın kúsh bolıp tabıladı (96-
a
P
=
 
0
P
=
 F
salm 
– 
ma
a
g
95-súwret.
Deneniń 
a 
tezleniwi 
(
a
) hám
 
(
b
) tezleniwi menen 
tómenge qaray qozǵalısı
 
→
a
94-súwret.
Liftiń tez-
leniwshi qozǵalısı
 
→

---

107
V bap. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde denelerdiń qozǵalısı
súwret). Erkin túsip kiyatırǵan 
dene (
a
=
g
) bolsa tayanıshqa 
yamasa aspaǵa tásir etpeydi, 
yaǵnıy deneniń salmaǵı nolge 
teń boladı (95-
b
súwret). Bul 
jaǵdayda tayanısh ta, aspa da 
dene menen birge túsedi. Biraq 
salmaq kúshi nolge teń emes, 
sebebi olar usı kúsh tásirinde 
tómenge túsedi. Demek, Jerdiń 
betine erkin túsip kiyatırǵan dene salmaqsızlıq halında boladı. Denelerdiń 
erkin túsiwinde oǵan tek salmaq kúshi, yaǵnıy, pútkil dúnyalıq tartılıs kúshi 
tásir etedi. Kosmostaǵı barlıq deneler Jerdiń, Aydıń, Quyashtıń, planetalar 
menen juldızlardıń hám basqa da aspan deneleriniń tásirinde boladı. Sonıń 
ushın salmaqsızlıq halın tómendegidey táriyiplew múmkin: