Banklarda buxgalteriya fanidan

3-rasm. Moliyaviy holat to‘g‘risidagi hisobotga qo‘yilayotgan talablar⁶²
3-rasmdan ko‘rinib turibdiki bankning moliyaviy holat to‘g‘risidagi hisoboti quyidagi talablarga javob berishi lozim:

• 
  bankning sof aktivlarining holati;
  
• 
  mos davrga nisbatan bank foydasining hajmi;
  
• 
  kechiktirilgan soliq majburiyati;
  
• 
  biznes holati va uning kelajagi.
  

Mustaqillikning dastlabki davrida bank tizimi buxgalteriya hisobini isloh qilish borasida o‘tkazgan islohotlar natijasida, bugungi kunda respublika tijorat banklarining yillik moliyaviy hisobotlari MHXSga muvofiq tayyorlanib va xalqaro audit tekshiruvidan o‘tkazib matbuotda chop etilmoqda.
Bugungi kunda tijorat banklarning yillik moliyaviy hisobotlarining huquqiy asosi bo‘lib "O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tijorat banklarining chop etiladigan yillik moliyaviy hisobotlariga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida"gi 1419-nizom (ro‘yxat raqami 1419, 2004 yil 25 oktyabr) xizmat qilib turibdi.
1419-nizomda aktivlar - likvidlik darajasining pasayib borishi tartibida; majburiyatlar to‘lov muddatining kamayib borishi tartibida va xususiy kapital tarkibiy qismining muhimligi jihatidan guruhlangan.⁶³
Biz 1-ilovada, 1419-nizomning ilovasida keltirilgan bankning balans hisoboti shaklini keltirdik.
Jamlanma balans hisoboti 370 ta moddadan iborat bo‘lib, 170 satrda jami aktivlar, 370 satrda esa jami majburiyatlar va xususiy kapital o‘z aksini topgan.
Ma’lumki, bank va boshqa moliyaviy tashkilotlar moliyaviy hisobotlarni tayyorlashda 1994 yilda qabul qilingan “Bank va muqobil moliyaviy institutlar moliyaviy hisobotlarining ma’lumotlarini oshkor etish” 30 - son MHXSda berilgan ko‘rsatmalar va tavciyalardan foydalanilgan. Ushbu standartda banklarning moliyaviy holat to‘g‘risidagi (balans) hisobotida ko‘rsatilishi shart bo‘lgan moddalar belgilangan edi. Binobarin, 1419 - son Nizom ham o‘zida 30 son MHXSda belgilangan talablarini mujassamlashtirgan. Lekin, MHXS Kengashi tomonidan 30 - son MHXS bekor qilingach, banklar ham 1 - son MHXSda belgilangan talablar asosida moliyaviy hisobotlarini tayyorlashga majbur.
Lekin, 1 - son MHXSda moliya tashkilotlari (banklar) uchun aktiv va majburiyatlarni likvidlilikning o‘suvchi yoki kamayuvchi tartibida taqdim etishdan bo‘lak birorta aniq ko‘rsatma berilmagan. Albatta, bank va boshqa moliyaviy tashkilotlarning faoliyat xususiyatlarini inobatga olgan holda 1 - sonli MHXSning yuqoridagi qayd etilgan qoidalarni inkor etib bo‘lmaydi. Bizning fikrimizcha 1 - sonli MHXSga bank va boshqa moliyaviy tashkilotlarning moliyaviy hisobotlariga nisbatan MHXS 30 da belgilangan talablar kiritilsa foydadan holi bo‘lmaydi deb hisoblaymiz. Ushbu fikr va mulohazalar kelgusida banklardagi buxgalteriya balansini takomillashtirish imkoniyatini yaratadi degan fikrni ma’qullaymiz.
Bank buxgalteriya hisoboti moliyaviy hisobotlarning 1–shakli bo‘lib, u bankning o‘z mablag‘lari va jalb qilingan mablag‘larining holatini, hamda ushbu mablag‘larni bankning kredit va boshqa aktiv operatsiyalariga joylanishini ifodalaydi. Bundan tashqari, buxgalteriya balansi bank tomonidan bajariladigan operatsiyalarni xarakterlaydi. Suu bois balans bank moliyaviy faoliyati natijalarini ko‘rsatuvchi buxgalteriya hisobotining asosiy shakli bo‘lib, boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Banklarning buxgalteriya balansi O‘zbekiston Respublikasining "Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida"gi qonun va xalqaro andozalar talablariga mos keluvchi yangi hisobvaraqlar rejasi asosida belgilangan shaklda tuziladi.