Bank-xuquqi pdf

3.
Банк хуқуқи фан соҳаси ва қонунчилик тармоғининг предмети
нимадан иборат?
Банк хуқуқи тармоғи предметини аниқлаш чоғида бу сохада тадқиқотлар
олиб борувчи олимлар икки хил ёндошувни намойиш этадилар. Улардан бир
гурухи банк хуқуқи собиқ иттифоқ давлати даврида оммавий хуқуқ
сохаларидан бўлган давлат хуқуқи, маъмурий хуқуқ, молия хуқуқи таркибий
қисмларидан иборат эканлигини эътиборга олиб ёндошсалар, иккинчиси,
банк фаолияти эркин ва мустақил бўлган хўжалик юритувчи субъектларга
банк хизмати кўрсатишга, бунда асосан шартномавийлик тамоилларига амал
қилишлик, яъни хусусий хуқуқий асослар етакчи ўрин тутишига кўпроқ
эътибор берадилар. Бироқ, бизнинг назаримизда банк хуқуқига таъриф бериш
ва унинг предмети доирасини аниқлашда фақат бир томонлама хамда юзаки
ёндошувга йўл қўйиб бўлмайди. Чунки юқорида таъкидлаб ўтганимиздек хар

---

қандай ҳуқуқ сохасини, жумладан, банк ҳуқуқи тармоғининг предмети
доирасини тўғри ва аниқ белгиланиши, шу сохадаги хуқуқий муносабатлар
барқарорлигини, самарали тартибга солинишини таъминлашнинг, хуқуқий
муносабат иштирокчилари хуқуқлари ва манфаатларини тезкор химоя
этилишини таъминлаш йўли билан қонунийлик, ҳамда ижтимоий адолат
қарор топдирилишининг асосий омилларидан бўлиб саналади. 
4.
Банк хуқуқи предметининг ўзига хос хусусиятлари нималардан
иборат? 
Ҳуқуқ соҳасининг предмети деганда ушбу ҳуқуққа оид нормалар
билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатлар мажмуи тушунилса,
унинг услуби деганда мазкур ижтимоий муносабатларни қандай қилиб
(қандай воситалар хамда усуллар билан) тартибга солиниши назарда
тутилмоғи лозим. 
5.
Банк ҳуқуқи услублари қандай? 
Банк хуқуқининг услублари деганда банк хуқуқи саналмиш муносабатларни
хуқуқий тартибга солиш мақсадида хизмат қиладиган воситалар, тартиблар
мажмуаси кўзда тутилади.Одатда банк хуқуқида иккита усул қўлланилади:
диспозитив ва императив. Диспозитив (хусусий - хуқуқий) метод шартнома
мажбуриятларида ўз аксини топиб, банк . ќонуний муносабатлари
қатнашчиларининг тенг хуқуқлилиги ва ихтиёрийлиги билан ажралиб
туради. Императив метод (ҳокимият ва бўй сунишлик методи) – бир
субъектни бошқасига бўйсунишида намоён бўлади, масалан, лицензия олиш
ва назорат қилиш жараёнларини акс эттиради. Бу икки метод биргаликда
банк муносабатларини хуқуқий тартибга солишнинг комплекс методини
ташкил қилади. 
Юқорида қайд этиб ўтилганидек, банк хуқуқи предмети саналувчи
муносабатлар икки ёқлама хусусиятга эга. Яъни, бир томондан, тижорат
банклари ва уларнинг мижозлари ўртасида хусусий-хуқуқий (ихтиёрийлик,
шартномавийлик ва хоказо) тамойилларига асосланса, Марказий банк билан
тижорат банклари ўртасида эса оммавий хуқуқий (бир тарафнинг иккинчи
тарафга бўйсуниши) қоидаларига таянади.