Bank ishi va investitsiyalar

Nazorat uchun savollar 
1. “Pul tizimi” tushunchasining mazmunini, pul tizimining shakllarini yoritib 
bering?
2. Pul tizimining elementlarini tushuntirib bering?
3. “Pul tizimi” barqarorligi mazmunini va uni ta’minlash nimadan iborat?
4. O‘zbekiston pul tizimining rivojlanish bosqichlarini ochib bering?. 
5. O‘zbekiston Respublikasi pul tizimi elementlarini yoriting? 

---

93 
VIII BOB. INFLYATSIYANING MOHIYATI, SHAKLLARI VA 
SABABLARI 
Reja: 
8.1
 
Inflyatsiyaning mohiyati va uning yuzaga chiqish shakllari. 
8.2
 
Inflyatsiyaning shakllari va turlari. 
8.3
 
Inflyatsiya nazariyalari. 
8.4
 
Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari. 
8.5
 
Inflyatsiyaning barqarorlashtirish usullari. 
 
Tayanch iboralar: 
pulni harid quvvati, baholarni o‘sishi, pul miqdorini 
o‘sishi, inflyatsiya, talab, taklif, sokin inflyatsiya, ochiq inflyatsiya, iqtisodiy 
oqibatlar, ijtimoiy oqibatlar. 
 
8.1. Inflyatsiyaning mohiyati va uning yuzaga chiqish shakllari 
Inflyatsiya XVIII asrning o‘rtalarida muomalaga ta’minlanmagan juda ko‘p 
miqdorda pul chiqarishi natijasida pul tizimidagi inqiroz holat asosida yuzaga 
chiqqan. Inflyatsiya (lotincha “inflation” so‘zidan olingan va shishish, ko‘pchish, 
ko‘tarilish ma’nosini anglatadi) o‘z mohiyatiga asosan pulning qadrsizlanishi, 
tovar va xizmatlarga bo‘lgan baholarning muntazam ravishda oshib borishi 
jarayonini anglatadi. Shuni ta’kidlash lozimki, rivojlangan mamlakatlar tajribasi 
inflyatsiya nisbatan me’yor darajasidagi pul massasi holatida ham yuzaga chiqishi 
mumkin. 
Hozirgi zamon inflyatsiyasi nafaqat tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan baholarni 
muntazam o‘sishi natijasida pulning sotib olish qobiliyatini pasayishi bilan bir 
qatorda ishlab chiqarish jarayonidagi nomutanosiblik, pul muomalasi, moliya 
hamda kredit sohasidagi salbiy omillar bilan tasniflanadi. Inflyatsiyaning yuzaga 
chiqishining asosiy sabablari bo‘lib iqtisodiyot tarmoqlari, jamg‘arma va iste’mol, 
talab va taklif, davlat daromadlari va harajatlari, xo‘jaliklarning pul massasi va 
unga bo‘lgan talabi o‘rtasidagi mutanosiblik hamda markaziy bankning kredit 
ekspansiyasi hisoblanadi. Ushbu ta’kidlab o‘tgan omillar o‘z mohiyatiga asosan 
inflyatsiyaga, uning darajasiga turlicha ta’sir etishi mumkin. 
Xalqaro amaliyotda iqtisodchi olimlar inflyatsiyaning yuzaga chiqadigan 
omillar asosan ikki guruhga: ichki va tashqi omillarga ajratadilar. Biz ushbu 
omillarning mohiyatini yoritishga harakat qilamiz. 
1.
Ichki omillarni mohiyatiga asosan pullik (monetar) va pulsiz omillarga 
ajratish mumkin. Pullik omillarga davlat moliyasining inqirozi, budjetning 
taqchilligini mavjudligi, davlat qarzdorligini ortishi, pul emissiyasi, kredit 
dastaklarining aylanishini ko‘payishi, pul aylanmasining tezligi va boshqalar 
kiradi. Pulsiz omillarga milliy iqtisodiyot tarmoqlari o‘rtasidagi nomutanosiblik, 
tarmoqlar iqtisodiy rivojlanishdagi bir maromsiz daraja, ishlab chiqarish va xizmat 
ko‘rsatish 
sohalarida 
monopoliyaning 
(oligopoliya) 
mavjudligi, 
narx 
shakllntirishdagi davlat monopoliyasi, markaziy bankning kredit ekspansiya va 
boshqa omillarni kiritish mumkin; 
2.
Tashqi omillar o‘z mohiyatiga asosan biron aniq davlat rivojlanishiga ta’sir 
etadigan dunyoda amalga oshayotgan jarayonlarni aks etadi. Ushbu omillarga 

---

94 
dunyo mamlakatlarda yuzaga chiqadigan soha inqirozlari hisoblanadigan xom-
ashyo, energetika, neft, valyuta inqirozlarni kiritish mumkin. Ushbu omillardan 
tashqarii biron-bir davlatning boshqa davlatlarga nisbatan olib boradigan davlat 
miqiyosidagi valyuta siyosatini, yashirin holatda valyuta, oltinni eksportini amalga 
oshirilishini ham kiritish mumkin. 
Biz quyidagi chizmada inflyatsiyani yuzaga chiqish shakllarini tahlil etamiz.
8.1- chizma