Bank hisobi va audit

 
 

---

 
136 
 
17-Mavzu. Banklarda balansdan tashqari operatsiyalar hisobi. 
Reja: 
1.Banklarda balansdan tashqari operatsiyalar hisobi mazmuni. 
2. Bank kafolatlari va ularning hisobi.  
3.Muddatli bitimlar va ularning hisobi. Trast operatsiyalari hisobi. 
 
1.Banklarda balansdan tashqari operatsiyalar hisobi mazmuni. 
O’zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligida  2004  yil  13  avgustda  773-17-
son  bilan  ro’yxatga  olingan,  O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki 
Boshqaruvining  2007  yil  17  iyuldagi  15/3-son  qarori  bilan  tasdiqlangan 
O’zbekiston  Respublikasi  tijorat  banklarida  buxgalteriya  hisobi  hisobvaraqlari 
rejasining  oxirgi  6  bo’limi  “Ko’zda  tutilmagan  holatlar”  deb  ataladi.  Bank 
balansining  mazkur  bo’limida  bank  tomonidan  barcha  turdagi  balansdan  tashqari 
hisoblari amalga oshiriladi va aks ettiriladi.  
«Ko’zda  tutilmagan  holatlar»  bo’limiga  operatsiyalarni  ikki  yoqlama  yozuv 
uslubi  bo’yicha  aks  ettirish  va  amalga  oshirilgan  operatsiyalarning  to’g’riligini 
qo’shimcha nazorat qilish imkonini beruvchi kontr-aktiv hisobvaraqlar kiritilgan. 
Balansdan  tashqari  hisobvaraqlar  bank  balansining  aktiv  qismi  tarkibiga 
kiradi.  
Balansdan  tashqari  hisobvaraqlarda  bankka  tegishli  bo’lmagan  va  unga 
ishongan  holda  saqlash  uchun  topshirilgan  vositalar  va  qimmatliklar,  ijro  etilishi 
lozim  bo’lgan  talablar  va  majburiyatlar,  muddatli  va  muddati  o’tgan  to’lovlar 
hamda  qimmatli  qog’ozlar  blankalari  hisobga  olinadi.  Dastlabki  buxgalteriya 
ma’lumotlari  mazkur  hisobvaraqlarga  balansdan  tashqari  orderlar  orqali  aks 
ettiriladi va bank tomonidan taqdim etiladigan hisobotlar analitik va sintetik tahlili 
shu ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi. 
Bankning 
balansdan 
tashqari 
hisobvaraqlarida 
quyidagilar 
aks 
ettiriladi:to’lovga  yaroqsiz  va  ekspertizaga  qabul  qilinganbanknot  va  tangalar; 
hujjatli  qimmatli  qog’ozlar  blankalari  va  hujjatsiz  qimmatli  qog’ozlar;  bankning 
plastik  kartalari,  terminallari,bankomatlari  va  infokioskalari;savdoga  oid 
moliyalashlar;aktivlar  bo’yicha  foizlar  va  vositachilik  haqlari;bankning  kredit  va 
lizing  majburiyatlari;qarzdorlarning  kredit  va  lizing  majburiyatlari;hosilaviy 
instrumentlar  bo’yicha  transaktsiyalar;qimmatli  qog’ozlar  bo’yicha  muddatli 
bitimlar;saqlanayotgan qimmatli qog’ozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar;garov 
sifatidagi qimmatli qog’ozlar, mulklar va mulkiy huquq(talab)lar. 
Bankning  ko’zda  tutilmagan  holatlar  hisobvaraqlarida  zahira  fondidagi 
banknotalar va tangalar, kreditlar bo’yicha qarzdorlarning muddatli majburiyatlari, 
hisob-kitob  hujjatlari,  bankka  qabul  qilingan  inkasso  va  kredit  bo’yicha  ta’minot 
hujjatlari hisobi, qat’iy hisobda to’ruvchi blankalar, pul belgilarini chiqarish uchun 
ruxsatnoma, to’lovga qaratilgan akkreditivlar va boshqalarning hisobi yuritiladi. 
O’zbekiston 
Respublikasi 
tijorat 
banklarida 
buxgalteriya 
hisobi 
hisobvaraqlari  rejasining  17.01.2011  yildagi  №773-29-son  o’zgarishiga  asosan 
tijorat  banklarining  ko’zda  tutilmagan  holatlar  bo’yicha  hisobvaraqlari 
quyidagilardan iborat; 

---

 
137 
 

 90100  To’lovga  yaroqsiz  va  ekspertizaga  qabul  qilinganbanknot  va 
tangalar; 

 90300  Hujjatli  qimmatli  qog’ozlar  blankalari  va  hujjatsiz  qimmatli 
qog’ozlar; 

 90400 
Bankning 
plastik 
kartalari, 
terminallari,bankomatlari 
va 
infokioskalari; 

 90900Savdoga oid moliyalashlar; 

 91500Aktivlar bo’yicha foizlar va vositachilik haqlari; 

 91800Bankning kredit va lizing majburiyatlari; 

 91900Qarzdorlarning kredit va lizing majburiyatlari; 

 92700Hosilaviy instrumentlar bo’yicha transaktsiyalar; 

 92800Qimmatli qog’ozlar bo’yicha muddatli bitimlar; 

 93600Saqlanayotgan qimmatli qog’ozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar; 

 94500Garov  sifatidagi  qimmatli  qog’ozlar,  mulklar  va  mulkiy 
huquq(talab)lar; 

 95400Boshqa ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari; 

 96300Ko’zda tutilmagan holatlar kontr-hisobvaraqlari. 
90100  hisobvaraqdan  95400  hisobvaraqgacha  bo’lgan  hisobvaraqlar  aktiv 
hisobvaraqlar hisoblanadi. Shu sababli ularning ko’payishi debetda kamayishi esa 
kreditda  bo’ladi.  Ushbu  hisobvaraqlarga  kontr-hisobvaraq  bo’lib  96300 
hisobvaraqlar hisoblanadi. 
Balansdan tashqari hisobvaraqlarning aksariyat qismi balans hisobvaraqlariga 
nisbatan nazorat funktsiyasini bajaradi. 
Tijorat  banklarida  mijozlarga  kreditlar  ajratilganda  va  lizing  xizmatlari 
ko’rsatilgan  vaqtda  rasmiylashtirilgan  ta’minot  bilan  bog’liq  hujjatlar,  ya’ni 
kafolat,  kafillik  va  mol-mulk  garovi  shartnomalarining  hisobi  bevosita  balansdan 
tashqari hisobvaraqlarda aks ettiriladi va hujjatlar bank kassasida saqlanadi.