113
faoliyatini baholash jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar
hisoblanadi.
Bank auditini o‘tkazish usuliga ko‘ra 2 xil ya’ni majburiy audit va tashabbus
tarzidagi auditorlik tekshiruvi tarzda amalga oshiriladi.
Majburiy audit - Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunning 10 moddasida
ko‘rsatilgan hollarda o‘tkaziladi.
Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi
:
xo‘jalik yurituvchi sub’ektning
yoki boshqa auditorlik tekshiruvi buyurtmachilarining qaroriga binoan,
qonun
hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda o‘tkazilishi mumkin. Tashabbus tarzidagi
auditorlik tekshiruvining predmeti, muddatlari va boshqa shartlari
auditorlik
tekshiruvining buyurtmachisi bilan auditorlik tashkiloti o‘rtasida tuziladigan
auditorlik tekshiruvini o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomada belgilab qo‘yiladi.
Bank auditini o‘tkazish xususiyatiga ko‘ra tashqi va ichki audit turlariga bo‘linadi:
Ichki audit – bu xo‘jalik ichida uning faoliyati samaradorligini tekshirish va
aniqlashda mustaqil baho berishdir. Ichki audit uchun kredit tashkilotining o‘zi
yoki uning bir bo‘limi – kredit tashkilotining ichidagi nazorat bo‘limi javob beradi.
Uning faoliyati va tekshirish yo‘nalishlari qonun bilan tartibga solinmasdan kredit
tashkiloti rahbariyati tomonidan belgilanadi. Ichki auditning maqsadi – bankt
xizmatchilariga o‘zlarining majburiyatlarini a’lo
darajada bajarishga yordam
berishdir. Ichki audit bankka tekshirilayotgan ob’ektlar haqida aniq tahlil,
baholash, tavsiya maslahat va ma’lumotlarni beradi. Bank faoliyatida omonatchilar
manfaatlarini ximoya qilish va aniq natijalarga erishish maqsadida ichki nazorat
tizimi joriy etiladi. Ichki nazorat tizimi bankning ish rejasi, usuli va jarayonlari,
foydaning ko‘payishi hamda bank rahbariyati topshiriqlarining aniq bajarilishini
ta’minlashni uz ichiga oladi. Ichki audit bank tarkibining tashkilotchilik bulinmasi
sifatida
tan olingan bulib, bank rahbariyatiga buysunadi. Ichki auditning vazifasi
turlicha bulishi mumkin: buxgalteriya hisobini to‘g‘ri olib borishni tekshirish; bank
daromadlari va xarajatlari hisobining to‘g‘ri olib borilishini nazorat qilish (foydani
to‘g‘ri hisoblash, xarajatlarni uz vaqtida hisoblarda aks ettirish va boshqalar);
boshqa muomalalarning qonuniy bajarilishini
nazorat qilish va boshqalar. Ichki
114
auditni tashkil etish va o‘tkazish uchun
uslubiy
topshiriqnomalar yoki
yuriqnomalar ishlab chiqilishi tavsiya etiladi. Ushbu yuriqnomalar kerakli ish
ob’ektlarida nimalarni nazorat qilishni aniqlab beradi. Ichki audit yillik reja asosida
olib boriladi. Tekshiruvni tashkil etish va o‘tkazishda ichki audit boshligi tula
javobgarlikni uz buyniga oladi. Ichki audit boshqaruv nazorat tizimining bir qismi
sifatida qaraladi . Ichki auditorlar rahbariyat oldida hisobot beradi va auditorlar
qumitasi bilan to‘g‘ri aloqada bo‘ladi.
O‘zbekiston respublikasi qonunchiligiga ko‘ra banklar tashqi auditorlik
tekshiruvidan o‘tish uchun auditorlik kompaniyasini mustaqil tanlaydilar.
Yillik
hisobotni tasdiqlash maqsadida, har yillik majburiy auditni utkazayotgan auditorlik
firma, kredit tashkilotining aksionerlari tomonidan umumiy yig‘ilishda
tasdiqlanishi lozim. Tasdiqlangan auditorlik firmasi (auditor) hakida malumotlarni,
kredit tashkilotlari MBning joylardagi muassasalariga habardor qilish kerak;
Tashqi audit
-
xo‘jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va moliyaviy
hisobotining haqiqiyligini ob’ektiv baholash maqsadida shartnoma asosida
auditorlik kompaniyalari tomonidan o‘tkaziladi. Uning asosiy maqsadi moliyaviy
hisobotning to‘g‘riligini, uning xalqaro standartlarga mosligini tekshirish va u
bo‘yicha xulosa berishdan iborat. Bundan tashqari tashqi audit xo‘jalik yurituvchi
sub’ektning xarajatlarini minimallashtirish va
foydani maksimallashtirish
maqsadida ularning faoliyatini yaxshilash, hisob ishlarini tashkil qilish va qayta
tashkil qilish, hisob ishlarini yuritish, soliqqa tortish bo‘yicha takliflar
beradi.Tashqi audit ichki audit bilan uzaro aloqada olib boriladi. Birinchi o‘rinda
ichki nazorat faoliyati va tashkilotchiligi baholanadi,
bunda ichki auditning
ob’ektivlik darajasi, mustaqilligi, bajarilgan ishlar xajmiga e’tibor qaratiladi.
Tashqi auditorlar tekshirilayotgan bankning umumiy faoliyatini o‘rganadilar.
Ob’ektiv baholash uchun eng birinchi o‘rinda aktiv va passiv muomalalarning
holati ko‘rib chiqilishi,
O‘zbekistonda bank auditiga katta e’tibor qaratilayotganining o‘z sabablari
bor. Chunki davlat nazorati organlari-ning tijorat banklarining operatsiyalarni
o‘tkazish va ularning hisobini rasmiy jihatdan olib borishiga qo‘yiladigan barcha
115
ta-lablarga rioya etilishi mamlakat kredit tizimining
sifati va ishonchliligini
ta’minlaydi. Bu talablar, birinchi navbatda, banklarga jalb etilgan omonatchilar va
mulkdorlar kapitalining yo‘qotishlar riskini bartaraf etish yoki uni eng past
darajaga tushirish sharti bilan bank operatsiyalarining daromadliligini maqbul
darajada ta’minlashga qaratilgan.
Tijorat banklarida o‘tkaziladigan auditorlik tekshiruvlari sifati va
ta’sirchanligini oshirish, tashqi audit faoliyatini takomillashtirish, auditorlik
firmalari o‘rtasida erkin va sog‘lom raqobat munosabatlarini kuchaytirish hamda
aholi va sarmoyadorlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchini yanada oshirish maq-
sadida 1996 yil 24 iyulda O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining “Bank
auditi tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni qabul qilindi.
Aytish mumkinki, mazkur farmon ijrosi respublikada bank auditini shakllantirish
va mustahkamlashning amaliy bosqichini boshlab berdi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 sentyabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, PQ-
3946, respublikamizda bank auditini yanada takomillashuviga va rivojlanishiga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
