Bank amaliyotida tijorat banklari

operatsiyalarini qisqartirish, bank kapitalini oshirish, riski yuqori bo’lgan 

investitsiyalar  miqdorini  qisqartirish  orqali  aktivlar  tarkibini  o’zgartirishi 

mumkin.  

Kapital  yetarliligini  aniqlash  bo’yicha  ishlab  chiqilgan  mazkur  uslub 

kapital  summasi  bilan  bank  aktivlarining  tavakkalchiligi  o’rtasida 

o’rnatilgan bog’liqligiga asoslanadi. 

Bazel  qo’mitasi  2004  yil  iyunda  banklar  kapitalining  yetarliligini 

ta’minlash  muammosi  hamda  ular  tomonidan  iqtisodiy  me’yorlarni 

buzmasligi  ustidan  nazoratni  yaхshilash  masalalariga  bag’ishlangan 

yangicha  yondashuv  “Kapitalni  o’lchash  va  kapital  standartlarni  хalqaro 

yaqinlashtiruv  (konvergentsiya)”  (Bazel  II)ni  e’lon  qildi.

*

  Bazel  II  uch 

komponentlarga asoslanadi:  

- kapital yetarliligiga minimal talab; 

- nazorat jarayonlari;  

-  bozor  dastaklaridan  samarali  foydalanish  (рыночная  дициплина). 

Ya’ni    “Kapitalni  o’lchash  va  kapital  standartlarni  хalqaro  yaqinlashtiruv 

(konvergentsiya)”  bo’yicha  yangi  yondashuvning  1-komponenti  kredit, 

operatsion  va  bozor  risklarini  baholashning  ba’zi  jihatlarini  aks  ettiruvchi 

bank  guruhining  kapitali  yetarligiga  minimal  talablar,  2-komponenti  joriy 

nazoratni va 3-komponenti bozor intizomini ko’rsatadi.  

Mazkur 3 ta komponentlarni birgalikda qo’llash banklar tomonidan bank 

kapitalining  risk  va  strategiyaga  muvofiqlashtirishni  ta’minlash  orqali 

boshqaruvni yaхshilashga olib keladi. 

                                                 

*

  

Basel Committee on Bankig Supervision. International Convergence of Capital Measurement and 

Capital Standards. A Revised Framework. June 2004. Bank for International Settlements. 

http://www.bis.org/bcbs/index.htm

 

---

28 

 

Bazel III  tizimi, avvalgi tizimlardan farqli o’laroq, kutilayotgan ehtimoliy 

yo’qotishlar  uchun  rezervlar  shakllantirishni,  shu  asosda,  banklarda 

barqarorlashtirish  jamg’armasini  tashkil  etishni,  shuningdek,  kapitalning 

yetarlilik va likvidlik darajasi mezonlarini kuchaytirishni ko’zda tutadi. 

2010  yil  sentyabr  oyida  Bank  nazorati  bo’yicha  Bazel  qo’mitasi  bank 

kapitali va likvidliligining yangi standartlari to’liq ishlab chiqilganligini e’lon 

qildi hamda noyabr oyida ushbu yangi standartlar katta yigirmalik davlatlari 

rahbarlarining  Seul  sammitida  tasdiqlandi.  Bazel  III  deya  nomlanayotgan 

ushbu  yangi  standartlar  banklar  kapitali  yetarliliga  minimal  talablarning 

tobora  va  bosqichma-bosqich  kuchaytirishni  nazarda  tutadi.  Ushbu  yangi 

standartlarga katta yigirmalik davlatlarida 2013 yildan boshlab o’tilishi hamda 

2019  yilga  kelib  ushbu  davlatlarda  banklar  o’z  kapitallarini  Bazel  III 

talablariga to’liq moslashtirishlari kutilmoqda. 

Bazel III talablari o’zi nimalardan iborat, degan savol yuzaga kelishi aniq. 

Ushbu savolga batafsilrok to’хtalib o’tsak. 

Birinchidan,  yangi  talablarga  ko’ra,  1-  darajali  kapitalning  yetarlilik 

darajasi 6 foizni (shu va kapitalga oid boshqa ko’rsatkichlar tavakkalchilikka 

tortilgan  aktivlarga  nisbatan  hisoblanadi),  shu  jumladan,  to’langan  oddiy 

aksiyalar  yoki  1-  darajali  asosiy  kapital  ko’rsatkichi  (chegirmalardan  keyin) 

4,5 foiz miqdorda bo’lishi lozim. Bunda 1- darajali asosiy kapital ko’rsatkichi 

2013 yilgacha 2 foiz, 2013 yildan 3,5 foiz, 2014 yildan 4 foiz va 2015 yildan 

4,5 foiz miqdorda bo’lishi lozimligi belgilangan. 

Ikkinchidan,  Bazel  III  da  bank  kapitaliga  oid  qator  yangi  tushunchalar, 

jumladan  «Bufer  kapitali»  deb  umumiy  nom  olgan  ikkita:  konservatsion 

hamda kontrsiklik bufer kapitali tushunchalari kiritilmoqda. 

Konservatsion  kapital  iqtisodiy,  moliyaviy  inqirozlar  davrida  banklar 

zararlarini  qoplash  uchun  o’ziga  yarasha  qalqon  sifatida  хizmat  qilishi 

kutilmoqda. 

 

 

---

29