Бандлик тушунчаси. Тўлиқ ва самарали бандлик муаммоси. Бандлик тўғрисидаги асосий назариялар

Ишсизликнинг табиий даражасидан юқори бўлиши натижасида жамият томонидан маълум миқдордаги махсулотнинг ишлаб чиқарилмаслигини қуйидагича ифодалаш мумкин:

Ишлаб чиқарилмаган маҳсулот

=

Потенциал ЯММ (ЯИМ)

-

Ҳақиқий ЯММ (ЯИМ)

Статистик маълумотларга кўра, инфляция билан ишсизлик ўртасидаги мустахкам боғлиқлик бор экан. Бу маълумотлардан инглиз иқтисодчиси Олбан Флиппис фойдаланиб, 1958 йилда эгри чизиқни ҳосил қилади. Бу эгри чизиқ Буюк Британияда 1861-1957 йиллардан иш ҳақи даражаси ўзгаришларнинг бир-бирига боғлиқлигини кўрсатиб беради. У бу даврда иш ҳақи секин суръатлар билан ўсганда ишсизликнинг юқори бўлганлигини ва иш ҳақи тез ўсганда эса ишсизлик пасайганлигини кўрсатиб берди. Буни қуйидагича тушунтириш мумкин, меҳнатга талаб юқори бўлганда тадбиркорлар янги ишловчиларни ишга жалб қилиш учун ёки ишлаётганларни иш жойларида тутиб туриш учун иш ҳақини ставкасини оширадилар. Ишсизлик ошганда эса, яънги меҳнатнинг таклифи талабдан анча ошиб кетганда,иш ҳақи ставкалари камаяди. Бундан, ишсизликка қарши номинал иш ҳақини инфляцион ўстириш орқали курашиш мумкин деган хулоса келади.
Кейинчалик Флиппс графигига америкалик иқтисодчилар П.Самуэльсон ва Р.Солоу ўзгартиришлар киритиб, иш ҳақи ставкасини нархларнинг ўсиш суръати билан алмаштирдилар. Бунда график қуйидаги кўринишга эга бўлди:
Бу графикда абцисса ишсизлик даражасини, ордината ўқи нархлар даражасини кўрсатади. Агар хукумат ишсизлик даражасини жуда юқори деб хисобласа, ўзининг фискал ва бюджет-пул сиёсати орқали янги талабни қондириш зарурати ишлаб чиқаришни ривожлантиришга ва янги иш жойларини вужудга келтиришга ҳаракат қилади, бунда ишсизлик U₂ даражагача пасаяди, лекин инфлация даражаси P₂ гача ўсади. Инфлацияга қарши давлат сиёсати натижасида нархлар P₃ даражагача пасаяди, ишсизлик эса U₃даражагача ортади.

Филлипс эгри чизиғида ишсизлик ва инфляция ўртасидаги боғлиқлик қисқа даврадагина амал қилиши мумкин. Агар инфлация 5 йилдан ортиқ вақт давом этса, ишсизлик даражаси янаям ошиб кетиши мумкин. Буни юқоридаги графикда эгри чизиқнинг ўнг томонга силжишида кўришимиз мумкин, яъни бунда стагфляция холати келиб чиқади (Стагфляция холатининг маъноси инфлация даврида ишсизликнинг ўсишидир).
Ҳозирда узоқ даврлар учун Филлипс эгри чизиғи ўрнига ишсизликнинг табиий даражаси назариясидан фойдаланилмоқда. Бу назария узоқ давр мобайнида фақат табиий ишсизлик даражасидагина инфлацияни ўртача суръатда ушлаб туриш мумкинлигини билдиради. Бу назария кейинги йилларда (2008 йилдаги жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозигача) АҚШ ва Англия хукуматлари томонидан мувофақиятли қўлланди ва бунинг натижасида мазкур мамлакатларда инфлациянинг ўсиши суръатлари анча пасайишига эришилди.