Baliqlarning ichki tuzilishi

Darsning shiori:Yuksaklik sari qo`yilgan har bir qadmning oxiri -mukofotdir.

Kerakli jihozlar: Darslik, multimediya, ekran, plakatlar, tarqatma materiallar,interfaol metodlar.

Darsda qo’llaniladigan metodlar: AKT, BBB, sherigini top, nima uchun metodi,

Darsningbosqichlarijadvali:

№	Darsbosqichlari	Vaqt
1	Tashkiliyqism	3-daqiqa
2	O’tilganmavzuniso’rash	10-daqiqa
3	Yangimavzubayoni	15-daqiqa
4	Mustahkamlash	10-daqiqa
5	Darsniyakunlashvabaholash.	5-daqiqa
6	Uygavazifaberish.	2-daqiqa

I. Tashkiliy qism:

a) o’quvchilar bilan salomlashish.

b) davomatni aniqlash.

с) o’quvchilarni darsga tayyorlash.

II. O’tilgan mavzuni mustahkamlash:

Sherigini top
Baliqlarning suzish uchun qaysi dum suzgichi yordam beradi		Harakatsiz
Baliqlarning boshi tanasiga qanday joylashgan		Dum
B aliqlarning tanasi tashqi tomondan nima bilan bilan qoplangan		8-16
Zog’ora baliqning og’irligi qanchagacha boradi		Tangacha

1.Baliqlar tanasi tashqi tomondan nima bilan qoplangan?

2. Baliqning dumi nima vazifani bajaradi?

3. Zog’ora bliqning og’irligi qancha?

4. Boshi tanasiga nisbatan qanday joylashgan?

III. Yangi mavzu bayoni:

H azm qilish sistemasi. Zog’ora baliq suvda yashovchi mayda umurtqasiz hayvonlar, tuban suv o’tlariyashil osimliklarning yosh novdalari va barglari bilan oziqlanadi. Hazm sistemasi ogi bo’shlig’, halqum, qilio’gach, , va ichak kiradi. Halqumda uch qator tishlari bor. Tishlar yodamida maydalangan oziq kalta qizilo’ngan orqali ichakka tushadi.Zog’ora baliqning oshqozzoni bo’lmaydi, ichakning oldingi qismi osqozon vazifasini bajaradi.

Ichak bo’shlig’ida oshqozon osti shorasi va jigar ishlab chiqaradigan o’t suyuqligi ajraladi. Hazm shirasi va o’t suyuqligi ta’sirioda hazm bo’lkgan moddalar ishak devori orqali qonga so’riladi.

Nafas olish sistemasi jabralardan iborat. Baliqlar suvda erigan kislorod bilan nafas oladi. Ular og’zi orqali yutulgan suvni jabra teshiklari orqali tashqi muhitga chiqaradi. Офикфдфк jabra yaproqlariyoylardan iborat. Har bir rovoqning keying tomonida och qizg’ish tusli varaqalari, oldingi tomonida jabra qilchalari joylashgan. Jabra qilchalari suv bilan oqib kelgan oziqni tashqi muhitga сршйши ketishiga yo’l qo’ymaydi.Jabra varaqalari juda kichik kapilyar qon tomirlari bilan qoplangan . Jabralardan otayotgan suvda kislorod jabra varaqalari kapilyarlardagi qonga shiomiladi, karbonat angidrid esa qondan suvga ajraladi. Kislokrod kam bo’lgan suvda baliqlar uzoq vaqt yashay olmaydi.Shuning uchun qishda suvnig yuza qatlami muzlasa va yozda suvlar ilib ketsa baliqlar lo’plab qirilib ketadi.

Qon aylaninsh sistemasi yurak, qorin va orqa aortalari, arteriya vena va kapilliyar qon tomirlaridan iborat . Yuragi ikki cameral, yurak qorichasi va bolmasidan iborarat.Yuradan chiqadigan qon tomirlari arteriyalar, yurakka keli quyiladigan qon tomirlari venalar deb ataladi. Zog’ora baliqning yuragi jabralardan orqoroqa joylahsgan baliqlarning qon aylanish sistemasi ham tutash bo’ladi. Yurak bo’lmasi v yurak qorinchasining galma gal qisqarishi tufayliqon yurak bolmasidan qorimchasiga undan esa yurak yurak aortasiga chiqriladiQon qorin aortasida jabralarga olib boruvchi arteriyalarga otadi.

J abralarda arteriyalr juda mayda kapilyar qon tomirlarga ajralgan.Kapilayardagi qon karbonat angidridni suvga chiqarib kilorod bilan boyiydi.Kslorod boyigan qon arteriya qoni deb ataladi. Bunday qon qip qizil bo’aladi. Arteriya qoni jabralardan chiqib, гьгкейф pog’onasi ostidan butun tana bo’lab orqa aortaga keladi Orqa aorta organlar yqinida arteruyalarga tana organ lari esa mayda kapillyarga ajrladi. Kislorod va ichakdan so’rilgan oziq moddalar kapilliyarlar devppri orqali tomirlarga karbonat angidridi va moddalar almashinuvi mahsulotlariesa to’qimalardan qonga o’tadi To’qimalarda qon karbonat angdridi bilan to’yini to’q qizil rangli vena qoniga aylanadi va vena qon tomirlari to’planib yuak bo’lmasiga quyiladi.

Ayirish sistemasi. To’qimalrdan hosila boladigan moddalar almashinuvi mahsulotlalari ikki tasmasimaon qo’ng’ir qizg’ish buyraklar yordamida qondan filtirlanib siydikni hosil qiladi.Siydik ikki siydik yo’li orqali qovuqqa , undan anal teshigi orasida joylashgan maxsus teshik orqali tashqariga chiqarib yuboriladi.

Moddalar almashinuvi jarayonida tashqi muhitdan olingan oziq moddalardan organzm uchun zarur bo’lgan moddalar hosil bo’ladi Bu moddalar organizmni o’sishi, rivojlanishi, nasl qolldishi va barcha hayltiy jarayonlari uchun sarf bo’ladi. Baliqlar sovuqqonli hayvonlarhisobladi. Ularning tanasi doimiy bo’lmasdan atrof- muhit harorati ta’sirida o’zgarib turadi.

IV. Mustahkamlash:

Nima Uchun

Nima uchun

Nima uchun

Nima uchun

Nima uchun

Nima uchun

1.Baliqnimasi bilan nafas oladi?

2. Baliqlarda oshqozon vazifasini nima bajaradi?

3. Baliqlar qanday nafas oladi?

4. Baliqlarning ovqat hazm qilish organlariga nimalar kiradi?

V. O’quvchilarni baholash.

Darsda faol qatnashgan o’quvchilarni baholash, rag’batlantirish, rag’bat, ofarin, barakalla kartochkalari taqatish.

VI. Uyga vazifa: rasmlarni chizib o’rganish, test tuzis, “venn diagrammasi” dan foydalanib o’tgan va yangi mavzuni solishtirib o’rganish.

Venn diagrammasi

Baliqlarning tashqi tuzilishi

Baliqlarning ichki tuzilshi