Baliqlar baliqlar

Panja  qanotlilar  (Crossopterygii)  kenja  sinfi.  Panja  qanotlilar 
paleozoyning devon va karbon davrlarida keng tarqalgan, hozir deyarli 
qirilib  ketgan  qadimgi baliqlar  guruhi.  Ular  dastlab  1938  yilda  Hind 
okeanida Afrikaning janubi—sharqiy qirg'oqlari yaqinida tutilgan bo'lib, 
latimeriya  deb  atalgan.  Latimeriyalar  faqat  Komor  orollari  yaqinida 
suv  tubida  bir  necha  yuz  m etr  chuqurlikda  yashaydi,  yorug'likdan 
qochadi.  Bu baliq yirtqich  bo'lib,  og'zida  o'tkir  tishlari bor,  uzunligi 
125 — 180 sm,  og'irligi 25 — 80 kg ga yetadi.
Panja qanotlilaming umurtqalari yaxshi rivojlanmagan, xordasi umr 
bo'yi  saqlanib  qoladi,  bosh  skeletining  ko'p  qismi  tog'aydan  iborat. 
Tana bo'shlig'ida yog' bilan to'lgan, digenerasiyalashgan o'pkasi bo'ladi, 
lekin  ichki  burun  teshiklarining  bo'lmasligi,  ya'ni  havo  bilan  nafas 
olmasligi  bilan  mezozoyda  yashagan  panja  qanotlilardan  farq  qiladi. 
Qirilib ketgan panja qanotlilaming burun teshiklarining ochiqligi ularning 
o'p k a va jabra bilan nafas olishini ko'rsatadi.
Panja  qanotlilam ing  suzgichlari  asosan  seret  bo'lib,  uning  ichida 
skeleti joylashgan. Shunday qilib, ularning muskullari boshqa baliqlar 
singari faqat  tanada emas,  balki quruqlikda yashovchi hayvonlardagi 
singari  erkin  harakat  organlarida  ham   joylashgan.  Ba'zi  vakillarida 
suzgichlarining skeleti besh barmoqli oyoqlarga o'xshab ketadi. Suzgichi 
asosida saqlanib qolgan bitta bazaliya orqa suyagi, undan keyingi ikkita 
bazaliya  suyaklari  bilak  va  tirsak  suyaklariga,  oxirgi  qator  nurlar 
(radialiyalar) kaft suyaklariga mos keladi.
Panja qanotlilar tanasi to'garak yoki romb  shaklidagi yupqa emal 
qavati bilan qoplangan kosmoid  (o'zgargan dentin)  tangachalar bilan 
qoplangan.  Bunday teri suyak elementlari dastlab paydo bo'lgan suyak 
kosali  am fibiyalarda  ham   bo'lgan.  Panja  qanotlilam ing  visseral
110

sachratqichidan  (jabra  yorig'i  qoldig'i)  am fibiyalaming  o 'rta  quloq 

bo'shlig'i hosil bo'lgan.
Panja  qanotlilar ikki xil nafas oluvchilar bilan birga bitta um umiy 
ajdoddan  kelib  chiqqan  deb  hisoblanadi.  Ular  yozda  suvi  kamayib, 
jabra bilan nafas olish qiyin bo'lgan suv havzalarida yashagan, kislorod 
tanqis bo'lganida v a q ti—vaqti bilan suv yuzasiga ko'tarilib,  atmosfera 
havosidan  nafas  olgan.  Etli  suzgichlari  esa  suv  tubiga,  o'sim liklarga 
tayanish  uchun  xizmat  qilgan.  Bu  hoi  o'z  navbatida  besh  barmoqli 
harakat  organlarining paydo  bo'lishiga  olib  kelgan.  Panja  qanotlilar 
chuchuk  suv havzalarida bo'lgan,  keyinroq  dengiz  suvida yashashga
о ‘tgan bo 'lishi kerak.