Balans likvidligi tahlilini boshlamasdan oldin quyidagi savollarga javob berishimiz zarur

Korxonaning ishchanlik ko‘rsatkichlari (ming so‘m)

Ma’lumotlar bazasi (ming.so‘m)	Joriy davr	O‘tgan davr	Dinamika, foiz
1. Sotilgan mahsulotlar tushumi	76330	72500	105,6
2. Korxona aktivlarining o‘rtacha qiymati	30550	27868	109,6
3. Korxona kapitalining o‘rtacha qiymati	20120	18500	108,7
4. Uzoq muddatli aktivlarning o‘rtacha qiymati	8500	7800	108,9
5. Umumiy aylanma mablag‘larning o‘rtacha qiymati	22050	19968	110,4
6. Zaxira va xarajatlarning o‘rtacha qiymati	18500	16600	111,4
7. Pul aylayama mablag‘larining o‘rtacha qiymati	3550	3367	105,4
3. Tayyor mahsulotning o‘rtacha qiymati	9300	7500	124,0
9. Debitorllk qarzlarining o‘rtacha qiymati	2500	2000	125,0
10. Kreditor qarzlarning o‘rtacha qiymati	4500	4000	112,5
Ko‘rsatkichlar (marta hisobida)
1. Korxona aktivlarining aylanishi	2,5	2,6	96,1
2. O‘zoq muddatli aktivlarning aylanishi	8,9	9,3	95,7
3. Umumiy aylanma mablag‘larning aylanishi	3,5	3,6	97,2
4. Zaxira va xarajatlarning aylanishi	4,1	4,4	93,2
5. Korxona kapitalining aylanishi	3,5	3,5	97,4
6. Tayyor mahsulotning aylanishi	8,2	9,7	84,5
7. Debitorlik qarzlarning aylanishi	30,5	36,2	84,3
8. Debitorlik qazlarining o‘rtacha muhlati (kunlar)	12	10	120
9. Kreditorlik qarzlarning aylanishi	16,9	13,1	93,3
10. Kreditorlik qarzlarning o‘rtacha muhlati (kunlar)	19,9	18,1	109,9
1. Pul mablag‘larining aylanishi	21,5	21,6	99,5
12. Sotilgan mahsulotlar har so‘miga aylanma mablag‘lar sarfi (tiyin)	28,0	27,5	101,8

Ko‘rinib turibdiki, o‘tgan davrda korxonada ishchanlik faolligi susaygan. Buni sotilgan mahsulotlarning o‘sish sur’ati korxona aktivlarini o‘sish sur’atidan kamchiligi ko‘rsatib turibdi. Boshqa korxonalar bilan aloqalar ham murakkablashgan. Jadval ma’lumotlariga ko‘ra quyidagi xulosalarga kelish mumkin:

- korxona moliyaviy resurslaridan foydalanish darajasi pasaydi;

- korxona aktivlarining deyarli hamma elementlari aylanishi sekinlashdi;

- operatsion sikl muxlati uzunlashdi.

Demak, korxonada hali foydalanilmagan imkoniyatlar ko‘p.Korxona aktivlarining alohida elementlari aylanishi to‘g‘risida gap borar ekan, ularning hammasi bo‘yicha bir aylanish uchun sarf qilingan kalendar kunlar va bu aylanishning o‘zgarishi natijasida aktivlarning alohida elementlariga nisbatan ularni tejalganligi yoki to‘ldirilganligi to‘g‘risidagi ko‘rsatkichlarni tahlil qilishimiz mumkin.

Bu ko‘rsatkichlar korxonalarning ishchanlik aktivligini yanada chuqurroq tahlil etib, kelgusida korxona ishchanligini ko‘tarish uchun kerakli tadbirlarni ishlab chiqib, ularni amalga oshirishni yengillashtiradi.


5.2. Korxonalarning bozorga oidligi tahlili

Korxonalar bozor munosabatlari shart-sharoitida ishchanlik darajasini ko‘tarish bilan birga, bozorga oidlik darajasini ham ko‘tarib turishi lozim. Iqtisodiy adabiyotda korxonalarning bozorga oidligini ularning aktsiyalarini jozibadorlik ko‘rsatkichlari bilan bog‘lashadi. Fikrimizcha, korxonalarning bozorga oidligi aktsiyalarni jozibadorligiga qaraganda keng mazmunda bo‘lib, ulardan tashqari yana korxonalarning pul mablag‘lari harakati va ulardan oqilona foylalanishni ham o‘z ichiga oladi. Shu nuqtai nazardan korxonlarning bozorga oidligini quyidagi ko‘rsatkichlar yordamida tahlil qilish lozim:

1. Korxonalarning aktsiyalarini jozibadorlik ko‘rsatkichlari. Bu ko‘rsatkichlar korxonalarni bozor iqtisodiyotiga kirishini, bozor tizilmalarida qatnashishini, tashqaridan investorlarni, aktsiya oluvchilarni o‘z faoliyatiga jalb qilinishini ifodalaydi. Buning uchun korxonalar o‘z aktsiyalariga divident berish qobiliyatiga ega bo‘lishlari lozim. Undan tashqari korxona aktsiyalarining bozor narxi ularning nominal narxidan baland bo‘lishini ta’minlash kerak. Bularning hammasini e’tiborga olish uchun quyidagi bozorga oidlik ko‘rsatkichlarini tahlil etish maqsadga muvofiq

1.	Bitta aktsiyaning potentsial, daromadliligi	=	Korxonaning bir aktsiyasiga sof foyda
			Bitta aktsiyaning bozor narxi

2.	Bitta aktsiyaning haqiqiy daromadliligi	=	Bitta aktsiyaga dividend summasi
			Bitta aktsiyaning nominal narxi

3.	Bitta aktsiya kurs bahosining o‘zgarish koeffitsienti	=	Aktsiyaning sotuv bahosi – Aktsiyaning sotib olish bahosi
			Bitta aktsiyaning nominal narxi

4.	Aktsiyalar bo‘yicha to‘langan dividendlarning salmog‘i	=	Barcha to‘langan dividendlar summasi
			Korxonaning sof foydasi

Aktsiya egalari korxonaning sof foydasidan dividendlar uchun ajratilgan qismi, aktsiyalarning biror bahosini oshib borishi, dividend stavkalari bilan qiziqadilar. Bu savollarni hammasiga yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar to‘liq javob beradi. Bu ko‘rsatkichlarning darajasi va ularning o‘zgarishi 18-jadvalda berilgan.

Ko‘rinib turibdiki, korxona aktsiyalari jozibadorligi yuqori darajada. Korxona 100 ming so‘mlik aktsiyalarni chiqargan. Bitta aktsiyaning ham potentsial, ham haqiqiy daromadlilik darajasi va aktsiyalarning bozordagi bahosi oshib bormoqda, taqsimlash uchun ajratilgan foyda ko‘paymoqda.

Demak, korxona aktsiyalarining jozibadorligi uning moliyaviy holatni yaxshilashda asosiy omillardan biriga aylangan. Korxonalarda ishlab chiqarish to‘g‘ri tashkil qilinsa, yuqorida ko‘rilgan ko‘rsatkichlarning hammasi oshib boradi. Lekin amaliyotda ular yoki oshadi, yoki kamayadi, ba’zi birlari oshsa, boshqalari kamayadi. Shu sababli korxona aktsiyalarining jozibadorligi tahlil etilganda, asosiy vazifa bu ko‘rsatkichlarni o‘zgarishida umumiy yo‘nalishni aniqlashdan iborat va shunga qarab bu ko‘rsatkichlarni kelgusida ko‘tarish yo‘llarini aniqlash kerak.