|
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ДАВЛАТ ХИЗМАТИНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
Хорижий давлатларда давлат хизматчиларининг ишга кириши ва ўсиши ўзининг хусусиятларига эга. Бу ерда алоҳида
эътибор фуқароларни давлат хизматига кириши бўйича тенг имкониятларини таъминлашга қаратилган. Ўзини
камситилаётган деб ҳисоблайдиган давлат хизматчилари бевосита маъмурий судга мурожаат қилишга ҳақли
5
.
Давлат хизматида штатларни танлаш ва тўлдириш, одатда, бажариш керак бўлган ишнинг характери ва даражаси,
талаб этиладиган қобилият, малака ва иш тажрибаси, ишбилармонлик сифатлари билан ифодаланади. Ишга ёллаш
жараёни қуйидаги ҳолатлардан иборат бўлиши мумкин: олдиндан белгиланган меъёрларга асосланган танловга
қатнашишга ижозат берганларнинг якуний рўйхати; ёзма имтиҳон, танлов суҳбати, психологик тест, дипломларни
ёки бошқа ҳужжатларни кўриб чиқиш ва бошқалар
6
.
Буюк Британияда давлат (фуқаролик) хизматига кириш учун номзодларни танлаш билан фуқаролик хизмати ишлари
бўйича комиссия, шунингдек, бевосита вазирлик ва муассасалар шуғулланади. Танлашдаги ёрдамчи ролини давлат
хизмати учун номзодларни баҳолаш ва танлаш бўйича агентлик бажаради. Қабул қилиш жараёнлари лавозимнинг
даражаси, гуруҳи ва характеридан келиб чиқиб фарқланади. Ўрта ва кичик бўғиндаги хизматчиларнинг танлови,
комиссияларнинг умумий назорати остида бўлса ҳам, вазирлик ва муассасаларнинг ўзлари томонидан амалга
оширилади. Вазирлик ва муассасалар ходим танлашда давлат хизмати учун номзодларни баҳолаш ва танлаш бўйича
агентликнинг хизматларидан фойдаланишга ҳақли. Фуқаролик хизматининг мутахассислари – юристлар, иқтисодчилар,
муҳандислар, админстраторлар комиссия томонидан белгиланган махсус танлов натижасида сараланади. Комиссия
умуман ижрочи лавозимидан бошлаб ўрта ва олий лавозимларга персонални танлаш билан шуғулланади.
Номзодларнинг хизматга танлови Фуқаролик хизмати ишлари бўйича комиссиянинг тўртта бўлими орқали амалга
оширилади. Бунда ҳар бир бўлим маълум гуруҳларга танлаш бўйича ихтисослашган: маъмурий лавозимлар бўйича
бўлим, илмий лавозимлар бўйича бўлим, технологик лавозимлар бўйича бўлим, умумий бўлим (юрист номзодларни
ахборот ва бошқа ихтисослашган лавозимларга танлаш). Номзодларни давлат лавозимларига танлаб олиш жараёни
бир қанча босқичлардан иборат. Шулардан биринчиси – бу топширилган мавзу бўйича ёзма маъруза. Шундан сўнг
танловни муваффақиятли ўтганлар билан тест ва интервьюлар ўтказилади. Ҳозирги вақтда тест ўтказиш ва интервью
шакллари номзодларнинг қобилиятини баҳолашда асосий муҳимликни ташкил қилмоқда. Ундан сўнг, батамом танлаш
бўйича бўлим вакиллари тўпланган баҳо асосида якуний суҳбат ўтказадилар, унинг натижасида номзодни хизматга
қабул қилиш масаласи ҳал бўлади. Ўз баҳоларидан ташқари, номзодлар ўқув курсларини ўтаган жойлар – мактаб
ва университетларнинг тавсиялари ҳам инобатга олинади
7
.
Қуйи поғонадаги лавозимни ўташ учун қуйидагилар талаб этилади: асосий умумтаълим мактабини муваффақиятли
тугатиши; келажак ихтисослик бўйича тайёргарлик амалиётига эга эканлиги. Ўрта даража учун эса камида: билим
юртини тамомлаш; бир йил давомидаги тайёргарлик амалиёти; имтиҳон топшириши ва бошқалар лозим. Юқори
даражадаги хизматни ўташ учун: олийгоҳга кириш рухсатини берувчи мактаб таълими; лавозимни эгаллаш учун
3 йил давомидаги тайёргарлик амалиёти. Олий даражадаги хизматни ўташ учун: олийгоҳни якунлаш; лавозимни
эгаллаш учун камида 2 йил давомидаги тайёргарлик амалиёти; хизмат ўташ ҳуқуқи бўйича имтиҳон топшириш
талаб этилади. Умумий маъмурий лавозимни эгаллаш учун юридик, шунингдек, иқтисодий, молиявий ва ижтимоий
фанларни ўрганиш қиймати баравар, деб тан олинади
8
.
АҚШда
давлат хизматига ишга олишнинг аниқ механизм ва талабалари белгилаб қўйилган. Ҳар бир лавозим бўйича
қўйилган талаблар, иш ҳажми, мажбуриятлар ва жавобгарлик очиқ эълон қилинади. Давлат хизматидаги мансаб
ва вазифалар ўз характери ва хусусиятларидан келиб чиқиб, 18 та тоифага ажратилган. Мазкур маълумотлар ҳар
қандай ўзида бўш иш ўрни бўлган давлат органининг веб-сайтида жойлаштирилади. Ҳар қандай шахс юқоридаги
маълумотлар билан танишиши ва белгиланган талаблар асосида тегишли ҳужжатларни тўлдириб ариза топшириши
мумкин. Шундан сўнг белгиланган кунда танлов имтиҳонига ташриф буюради ва бошқаларга нисбатан юқори балл
билан давлат хизматига ишга қабул қилиниши мумкин.
Ишги кирган шахслар ҳам юқорироқ лавозимга ўтишни истаса кадрлар бўлимига ариза топширади ва белгиланган
куни имтиҳон топшириб, сўнг унинг натижасига кўра юқорироқ лавозимга кўтарилиши мумкин. Шахсни юқори
лавозимга ўтказиш тўғрисидаги қарор имтиҳон якунлари асосида чиқарилади.
5
Қаранг: Государственная служба в зарубежных странах. Сборник. – Уфа: РИО БАГСУ. 1995. С. 48-49.
6
Қаранг: Халиков М.И., Галиуллин Т.Т. Зарубежный опыт государственной службы. Учеб. пособие. – Уфа: БАГСУ, 2007. С. 46-47.
7
Қаранг: Литвинцева Е.А. Государственная служба в зарубежных странах.- М.: Изд-во РАГС. 2004. С. 25-27.
8
Государственная служба (комплексный подход): Учебное. пособие. - М.: Дело. 2000. С. 238-239.
Do'stlaringiz bilan baham: |
