Baki müHƏNDİSLİk universiteti Fakültə İqtisadiyyat və idarəetmə İxtisas – Mühasibat Qrup 2091-a fənn – Azərbaycan Tarixi

Rusların Salarilər dövlətinə olan təsirinin qısa şərhi:

994- cü ildə rus drujinalarıyenidən Xəzər sahillərində göründülər. Bu zaman onlar Yaxın və Orta Şərqin ən böyük, zəngin ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən biri olan, “Qafqazın ən böyük şəhəri” , “Arranın baş şəhəri” kimi şöhrət qazanmış Bərdəni ələ keçirmək üçün gəlmişdilər. Kiyev knyazı İqorun (912-945) drujinaları və muzdlu qoşunlar gəmilərlə Kürün mənsəbinə yetişib buradan Bərdə istiqamətində hərəkətə başladılar. Ərəb tarixçisi ibn Miskəveyhin yazdığına görə onlar Bərdə yaxınlığında, Kürə yaxın Mübarəki adlı yerdə düşərgə saldılar. Gəmilərini burada 300 nəfərlik mühafizə dəstələrinin ixtiyarına buraxaraq Bərdəyə hücum etdilər. Bu zaman Salarilər dövlətinin tərkibində olan Bərdə hakiminin təqribən 5600 nəfərlik hərbi qüvvəsi sayca 10 qat artıq olan yadellilərə müqavimət göstərə bilmədi. Bərdə yağıların əlinə keçdi. Çox adam qılıncdan keçirildi və şəhər amansızcasına qarət olundu. Lakin Bərdəlilər doğma şəhəri düşməndən azad etmək üçün yadellilərə müqavimət göstərməkdə davam edirdilər. Bərdəliləri itaətdə saxlamağın mümkün olmayacağını yəqin edən ruslar Bərdə əhalisindən tələb etdilər ki, 3 gün ərzində şəhərdən çıxıb getsinlər. Göstərilən vaxt başa çatdıqdan sonra yadellilər doğma şəhəri tərk edib gedə bilməyən Bərdə əhalisini qılıncdan keçirdilər. Sağ qalanları, şəhər varlılarını məscidə toplayıb canlarını satın almaq üçün adambaşına 20 dirhəm pul tələb etdilər. Həmin məbləğdə pulu olan qurtula bildi, pulu olmayanlara isə divan tutuldu. Şəhərdə yeni qarətlər, qırğınlar başlandı. Qadınlar və uşaqlar əsir alındı. Mənbələrin məlumatına görə bu zaman Bərdədə 20 min nəfərə qədər adam öldürülmüşdü.

Bərdənin ağır günlərində 30 minlik qoşunla özünü yetirən Salari hökmdarı Mərzban ibn Məhəmməd şəhəri mühasirəyə aldı, hərbi fənd işlədərək düşmənə ağır zərbə vursada şəhəri azad edə bilmədi. Elə bu zaman Mosul hakimi Əbu Məhəmməd Nəsirəddövlənin hərbi qüvvələrinin Azərbaycanın sərhədlərini pozaraq Xoy və Salması ələ keçirməsi xəbərini alan Mərzban ibn Məhəmməd özünün əsas hərbi qüvvələri ilə birlikdə Güneyə doğru hərəkət etməli oldu. Onun bu yürüşü uğurlu oldu. Döyüşlərdəki qələbələr sayəsində ölkənin cənub-qərb vilayətindən düşməni qovduqdan sonra, Azərbaycanın şimal-qərb vilayətlərinin və Ərməniyəni öz hakimiyyəti altına keçirdi. Salarilərin 4 min nəfərlik kiçik bir hərbi qüvvəsi isə Bərdənin mühasirəsini davam etdirdi. Vaxt uzandıqca daha çox təlafat verən, yoluxucu xəstəliklərdən qırılmağa başlayan ruslar şəhəri əldə saxlaya bilmədilər. Gecələrdən birində qarət etdikləri qiymətli şeyləri götürüb qalanını isə yandıraraq şəhərdən çıxdılar. Sonra Mübarəkidə onları gözləyən gəmilərə doluşub Xəzərə çıxdılar və öz ölkələrinə qayıtdılar.

944-cü il basqınından sonra Bərdə şəhəri bird aha özünə gələ bilmədi. Yarım ildən çox rusların əlində qalan şəhər dəhşətli dağıntıya, sənətkarlıq və ticarət tənəzzülə uğradı. Məşhur Bərdə bazarı əhəmiyyətini itirdi. Şəhərdə pul kəsilməsi dayandırıldı. Salarilər şəhərin bərpasına fikir vermədilər. 944-cü il faciəsindən bir qədər sonra Azərbaycanın şimal torpaqlarında müstəqil dövlət Şəddadilərin Gəncəni özlərinə paytaxt seçməsi bununla bağlı idi. Xəzərsahili yaradan Azərbaycan vilayətlərinin tez-tez rusların basqınlarına məruz qalması, 944-cü ildə Bərdənin qarət olunması və şəhər əhalisinə dəhşətli divan tutlması Salarilər dövlətinin süqutunu daha da sürətləndirdi.

SALARİLƏR DÖVLƏTİNİ QISA XARAKTERİZƏ EDƏN CƏDVƏL