Bakalavriatning o`zbek filologiyasi yo`nalishi uchun

6- MA’RUZA: MIRTEMIR. HAYOTI VA IJODI (1910 –1978) 
R E J A: 
1. Mirtemir - XX asr she‟riyatining bobodehqon shoiri. 
2. Shoirning hayot va ijod yo‟li haqida.
3. Mirtemir she‟riyatining xalqchilligi va jozibasi. 
4. “Surat” lirik dostoni – XX asr o‟zbek dostonchiligining noyob namunasi. 
5. “Yodgorlik” – shoirning avlodlarga vasiyatnomasi.
6. Xulosa. 
ADABIYOTLAR: 
1. Karimov N., Mamajonov S., Nazarov B., Normatov U., Sharafiddinov O. XX 
asr o`zbek adabiyoti tarixi. Oliy o‟quv yurtlari uchun darslik. T.,1999. 
2.Mirzayev S. XX asr o‟zbek adabiyoti. Darslik. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 
3.Sanjar Sodiq. Yangi o‟zbek adabiyoti tarixi. Darslik. T., 2005. 
4. Otayor. Mirtemir. AKX. T., 1986. 
5. Sharafiddinov O. Birinchi mo‟jiza. T., 1979y. 
6. Mirtemir. Asarlar. 4 tomlik. T., 1980-83. 
TAYANCH SO‟Z VA IBORALAR: Mirtemirning tarjimai holi. 
Dehqonbobo shoir. ”Shu‟lalar qo‟ynida”. Lirikasining mavzu doirasi."Qoraqalpoq 
daftari" turkumi.Vatan madhi. Dostonlari. 
Mirtemir o`z zamondoshlarining ulkan muhabbatiga va yuksak bahosiga 
sazovor bo`lgan ijodkordir. 15 yoshidayoq keng ommaga shoir sifatida tanilgan, 18 

---

yoshida birinchi she'riy to‟plami bilan mashhur bo`lgan Mirtemir Tursunov 
o`zining aytishicha, 1910-yilda qadim va muqaddas Turkistonning Iqon 
qishlog`ida Qorovulbobo urug`iga mansub bo`lgan chorvador-dehqon oilasida
tugildi. Uning ota va ona tomonidan har ikki bobosi ham pahlavon hamda 
o`qimishli odamlar bo`lgan. Mirtemirning tarbiyasida ularning roli katta edi. 
Ayniqsa, ona tomonidan bobosi maktabdor domla bo`lgani uchun, yosh Mirtemir 
dastlabki savodini ana shu bobosida chiqardi. Keyin qishlog`ida yangi ochilgan 
Asfandiyor ismli no‟g`oy domla maktabida ta‟lim oldi. Mirtemir u haqda iliq 
fikrlarni aytadi. 
O`qishga ishtiyoqi baland bo`lgan Mirtemir ota tomonidan bobosining 
qarshiligiga qaramay, 1921 yilda Toshkentga keladi. Bu yerda Almaiy maktab-
internatiga kirib o`qishni davom ettiradi. Bu yerda 2 yil o`qigach, shaharda yangi
tashkil qilingan o`zbek erlar bilim yurtiga kiradi. Bu bilim yurtidaa o`zbek
adabiyoti va madaniyatining chinakam jonkuyarlari, o`z davrining yirik 
adabiyotshunoslari Olim Sharafiddinov, Abdurhmon Sa‟diy kabilar dars berardi. 
Ular bo`lajak shoir Mirtemirga juda katta e‟tibor va ko‟mak beradilar. 1929-yilda 
bilim yurtini tamomlagach, hukumat yo‟llanmasi bilan Samarqand 
pedakademiyasida o`qishni davom etiradi. Ayni vaqtda O`zbekiston Markaziy 
ijroiya qumitasining raisi Yo‟ldosh Oxunboboyevning 4-kotibi lavozimida ham 
ishlay boshlaydi. 
Mirtemirning 1-she'ri "Yer yuzi " jurnalining 1926-yil 16-sonida bosildi. Keyin 
birin-ketin barcha matbuot sahifalarida Mirtemirning she'rlari ham bosila 
boshlaydi. 1928-yili uning "Shu‟lalar qo‟ynida" nomli birinchi kitobi bosilib 
chiqdi. Mirtemir bu to‟plami bilan o`zbek adabiyotida sochma she'r shaklini 
birinchi bo`lib boshlab berdi. "Sochma she'r u vaqtda yetakchi janr bo`lib, 
yig`inlaru namoyishlarda, mitinglarda, bayramlarda va radioda mening
sochmalarim ham qayta-qayta o`qilar edi" deydi Mirtemir. Shoirning ilk to‟plami
keltirgan shuhrat keyingi kitoblarining bosilishiga keng yo‟l ochib berdi. Birin-
ketin uning "Zafar" (1929), "Qaynashlar"(1931), "Bong"(1932), "Poytaxt", "Ochlar
o‟lkasida" (1936) singari she'riy to‟plamlari e‟lon qilindi. 
Tabiatan muloyim, qalbi sehrli tuyg`ularga boy bo`lgan Mirtemir o`z ustida 
qunt bilan ishladi, xalqimizning boy og`zaki ijodini, buyuk Sharq mumtoz 
adabiyoti an‟analarini qunt bilan o`rganishga kirishdi. Bora-bora uning 
she'rlarida xalq ohanglari, yuksak obrazlilik, sehrli tuyg`ular ohangrabosi 
o`quvchini maftun eta boshladi. Shu bois ham uning ijodiga quyidagi 3 manba 
asos bo`ldi deyish mumkin: 
1. Xalq og`zaki poetik ijodi. "Yurt qo‟shig`i", "Yali-yali", "Qarqaralik" va 
boshqa o‟nlab she'rlari xalq hikmatlari, maqollari asosiga qurilgandek taassurot 
qoldiradi. 
2. Mirtemir ijodini yuksaklikka ko`targan manbalardan yana biri o`zbek 
mumtoz adabiyotining hamisha barhayot an‟analaridir. Shoirning "Navoiy", 
"Mahdumquli to‟yida o`zbek ko‟zasi", "Ustozga ataganim" kabi she'rlari 
ibratlidir. "Navoiy" she'rida "Tushlarida ham shoir suhbatdosh" bo`lib, ijodxonasi 
sirlaridan tinmay saboq berayotganligini aytadi. 

---

3. Qardosh xalqlar adabiyoti bilan oshnolik, ularning ijodiy tajribasidan 
hormay-tolmay o`rganish Mirtemir she'rlarini yana yuqori pog`onaga ko`tardi. 
Mirtemir tarjima borasida ko`p savob ishlarni amalga oshirdi. Agar u rus 
shoirlaridan Pushkin, Nekrasov, Mayakovskiy, hind R.Tagor, gruzin Rustaveli,
qoraqalpoq Berdaq, qozoq oqini Abay... Ularni sanab, sanog`iga yetib bo`lmaydi. 
Qirgiz xalqining buyuk eposi "Manas", gruzin xalqining qahramonlik eposi, 
Sh.Rustaveli qalamiga mansub "Yo‟lbars terisini yopingan pahlavon", zahmatkash 
rus qalamkashi Nekrasovning "Rusiyada kim yaxshi yashaydi?" kabi asarlarni 
o`zbek tilida gapirtirgan san‟atkor Mirtemir bo`ladi.
Mirtemir ijodida ko‟zga tashlanib turadigan mavzular quyidagilardir: 
1. Ona yurt muhabbati, o‟lka go`zalligi mavzusi. Bular asosan "Bu mening 
Vatanim", "Senga, respublikam!", "Ona yurt", "O`zbekistonsan", "Men tug`ilgan 
tuprog`", "Yana tuprog` to`g`risida" singari she'rlaridir. Mana shu mavzudagi 
she'rlarida bayon qilingan ishq izhorini tartibga solsak, butun mamlakatimiz sathini 
egallab oladigan ulkan qasida paydo bo`lardi. "Yana tuproq to`g`risida" she'rida: