Бакалавр таълим йўналиши

5.1. Конструкцияни қўллаш самарадорлигининг техник-иқтисодий 
кўрсаткичлари 
Одатда, деталларни таъмирлашдан олдин ва улар таъмирлангандан 
кейин назорат этилади. Лекин деталларнинг нуқсонларини аниқлашда бир 
неча усуллар мавжуд бўлиб, одатда ўлчов асбобларида фойдаланилади. Аммо 
амалиётда шундай нуқсонлар ҳам учрайдики, уларни аввал ўлчов асбоблари 
билан аниқлаб бўлмайди буларга яширин деталларни киритиш мумкин. 
Одатда яширин куқсонлар бир неча усуларда аниқланади шулардан 
бири капиляр усулдир. Лекин бу усул ишда кўп вақтни талаб этганлигини 
ҳисобга олиб, нуқсонларни ультратовуш усулида аниқлашнинг техник-
иқтисодий самарадорлигини аниқлаймиз. 
Тирсакли валларда яширин нуқсонларни аниқлаш учун операцияга 
сарф бўлган ишлаб чиқариш харажатлари қуйидагича аниқланади. 
1
1
2
òð
çï
ïð
U
U
U


2
2
1
òð
çï
ïð
U
U
U


Бу ерда: 
2
1
,
çï
çï
U
U
- ишлаб чиқариш ишчиларининг меҳнат ҳақи, сўм. 
òð
U
=
0 
2
òð
U
- конструкцияни таъмирлаш ҳаражатлари, сўм. 
c
g
T1
K
K
C
1





Ç
U
çï
Бу ерда: 
T1
Ç
- конструкцияни йиғиш учун талб этиладиган
меҳнат-сиғими, киши-соат; 

C
- ишчининг бир соатлик иш ҳақи. Ўртача 250000
сўм бўлса, у холда 

C
=1201,9 сўм; 
g
K
- қушимча меҳнат ҳақи, 
g
K
=1,1; 

---

c
K
-суғуртани ҳисобга олувчи коэффицент, 
c
K
=1,025. 
Юқорида келтирилган маълумотлардан фойдаланиб, ишлаб чиқариш 
ишчиларининг меҳнат ҳақини ҳисоблаймиз. 
1
çï
U
=0,65·1201,9·1,1·1,025=880,8 сўм 
1
çï
U
=0,2·1201,9·1,1·1,025=238,7 сўм. 
1
òð
U
=
1
çï
U
=880,8 сўм.
,
Êîíåð
100
H
C
òð
k



òð
U
Бу ерда: 
С
к
-конструкцияни тайёрлаш учун кетган ҳаражати,
С
к
=150000, сўм; 
Н
тр
- жорий таъмирлаш нормаси, Н
тр
=3,5%; 
Копер- операциялар сони, Копер=100 та. 
Юқорида 
келтирилган 
маълумотлар 
асосида 
қўйидагиларни 
ҳисоблаймиз. 
5
,
52
100
100
5
.
3
150000
2




òð
U
сўм. 
2
ïð
U
= 880,8 сўм; 
2
ïð
U
=238,7+52,5=291,2 сўм. 
Бир йилда ишлаб чиқариш харажатларининг иқтисоди қуйидагича
58960
100
291,2)
-
(880,8
êîïåð
)
U
(U
2
1
òð
òð






ïç
Ý
йил. 
Конструкцияни ясаш учун кетган харажатларни қоплаш муддатини 
қўйидагича топамиз. 
54
,
2
58960
150000



ïç
ê
îê
Ý
Ñ
Ò
сўм. 
Шундай қилиб, конструкцияни ясаш учун харажатлар 2,5 йилда 
қопланади.

---

Конструкциянинг техник иқтисодий кўрсаткичлари 5,1-жадвалда 
келтирилади.