Bajardi: qutlimuratova m

1
1-rasm.
Romerning kuzatuvlari bizga geometriya yordamida olingan yorug‘lik tezligini birinchi marta o‘lchash va yorug‘lik Yer orbitasining diametriga teng masofani bosib o‘tish vaqtini o‘lchash imkonini berdi [11].
U
shbu miqdorning birinchi o‘lchovlari astronomik kuzatuvlar paytida o‘tkazilgan. Yupiterning oylari tutilish holatiga kirganda va chiqqanda, ular yorug‘lik tezligiga qarab, ma'lum bir ketma-ketlikda Yerdan ko‘rinadigan yoki ko‘rinmas bo‘lib ko‘rinadi. Bu 17-asrda s ning birinchi miqdoriy o‘lchashiga olib keldi, u 2,2 10⁸ m/s da aniqlandi. Yulduz yorug‘ligi - yulduz va teleskop o‘rnatilgan Erning harakati tufayli ham ularni hisoblab chiqish mumkin. 1729- yilda bu o‘lchash usuli zamonaviy qiymatdan atigi 1,4% farq qiladigan qiymatni ko‘rsatdi. 70-yillarga kelib, 299,792,458 m/s tezlik bilan faqat 0,0000002% xato aniqlandi, ularning aksariyati hisoblagichni yoki soniyani aniq aniqlashning mumkin emasligi bilan bog‘liq. 1983 yilga kelib, ikkinchi va hisoblagichlar c va atom nurlanishining universal xususiyatlari orqali aniqlandi. Endi yorug‘lik tezligi aniq 299,792,458 m/s
12-rasm.
Atomning 6S orbitalidan o‘tishi, f₁, yorug‘lik tezligini, soniyasini va sonini aniqlaydi.
Xo‘sh, nega yorug‘lik tezligi endi yo‘q va kam emas? Tushuntirish shaklda ko‘rsatilgan kabi oddiy. Atom o‘tishlari tabiatdagi qurilish bloklarining fundamental kvant xususiyatlari tufayli sodir bo‘ladi. Atom yadrosining elektronlar va atomning boshqa qismlari tomonidan yaratilgan elektr va magnit maydonlar bilan o‘zaro ta'siri turli xil energiya sathlari bir-biriga juda yaqin bo‘lishiga olib keladi, ammo baribir bir oz farq qiladi: bu giperfine bo‘linish deb ataladi. Xususan, sezyum-133 giperfin tuzilishining o‘tish chastotasi juda o‘ziga xos chastotani chiqaradi. 9,192,631,770 bunday tsikl uchun olingan vaqt ikkinchi; bu vaqt ichida yorug‘lik masofasi 299 792 458 metrni tashkil qiladi; bu yorug‘lik tarqaladigan tezlikni s aniqlaydi.