Bajardi: Ibragimiv Mansur Tekshirdi: Toshkent-2022 Mavzu : Proektiv metod Reja

MUSTAQIL ISH

Mavzu : Proektiv metod

FAN NOMI : PSIXOLOGIYA


Bajardi: Ibragimiv Mansur
Tekshirdi: ____________

Toshkent-2022
Mavzu : Proektiv metod
Reja :

1. 
   Proyektiv usullarning umumiy tavsifi va tasnifi
   
2. 
   Proektiv metodlar
   
3. 
   Proyektiv metodning rivojlanish tarixi va asoslanishi
   

Proyektiv usullar bevosita kuzatish yoki so'roq qilish uchun eng kam kirish mumkin bo'lgan shaxsiyat xususiyatlarini klinik va eksperimental tadqiq qilish uchun maxsus texnikadir. "Proektiv" atamasi birinchi marta 1939 yilda L. Frank tomonidan o'sha vaqtga qadar ma'lum bo'lgan usullarni birlashtirish uchun ishlatilgan, ammo yosh assotsiatsiya testi, Rorschach testi, TAT va boshqalar kabi bir-biridan juda uzoq bo'lgan uslubiy usullarni birlashtirish uchun ishlatilgan. Ko'pgina proyektiv usullarga xos bo'lgan ba'zi rasmiy xususiyatlarni ajratib ko'rsatgan Frenk ularni tasniflashga harakat qildi; ayrim qoʻshimchalar bilan bu tasnif hozirgi vaqtda qabul qilingan.

Proyektiv usullarning quyidagi guruhlari mavjud.Strukturalash usullari: Rorschach inkblot testi, bulutlar testi, 3D proyeksiya testi.Dizayn usullari: MAPS, dunyo testi va uning turli xil modifikatsiyalari.Sharhlh usullari: TAT, Rosenzweigning umidsizlik testi, Szondi testi.Tugatish texnikasi: to'liq bo'lmagan jumlalar, to'liq bo'lmagan hikoyalar, Jungning assotsiatsiya testi.
Katarsis usullari: psixodrama, proektiv o'yin.Ifodani o'rganish usullari: qo'l yozuvi tahlili, nutq aloqasi xususiyatlari, Mir va - Lopesning miokinetik usuli.Ijodiy mahsulotlarni o'rganish usullari: inson qiyofasini chizish bo'yicha test (Gudenau va Machover variantlari), K. Koch tomonidan daraxt chizish testi, uy chizish testi, barmoq bilan chizish va boshqalar.Bu usullarning barchasi. , Frankning so'zlariga ko'ra, ularni o'zaro bog'liqlik va faoliyatning yaxlitligida ekranda shaxsiyatning eng muhim tomonlarini aks ettirish qobiliyati birlashtiradi. Bu usullar, shuningdek, rasmiy qurilishning umumiyligi va proyektiv eksperiment strategiyasining o'xshashligi bilan tavsiflanadi: psixolog-tadqiqotchining xatti-harakati, rag'batlantiruvchi materialni tanlash va diagnostika vazifalarini shakllantirish.
Proyektiv usullarning quyidagi o'ziga xos xususiyatlari haqida gapirish odatiy holdir:
1) rag'batlantiruvchi material yoki topshiriq bo'yicha ko'rsatmalarning noaniqligi, buning natijasida sub'ekt javob yoki xatti-harakatlar taktikasini tanlashda nisbiy erkinlikka ega;
2) sub'ektning faoliyati xayrixohlik muhitida va eksperimentator tomonidan baholovchi munosabatning to'liq yo'qligida sodir bo'ladi. Bu moment, shuningdek, sub'ekt odatda o'z javoblarida diagnostik ahamiyatga ega bo'lgan narsani bilmasligi, ijtimoiy me'yorlar va baholashlar bilan cheklanmagan shaxsning maksimal proektsiyasiga olib keladi;
3) proyektiv usullar u yoki bu psixik funktsiyani emas, balki uning ijtimoiy muhit bilan munosabatidagi shaxs modalligini o‘lchaydi.
Proyektiv usullarning rasmiy xarakteristikalari, ularning har qanday aniq nazariy sxema bilan aniq bog'liqligi uchun asos bo'lmasa ham, maxsus tadqiqot strategiyasini belgilaydi. Avvalo, bu eksperimentator va sub'ektning xatti-harakatiga taalluqlidir: sub'ektning javoblarini neytral registratordan eksperimentator uning sherigi, do'stona va tushunadigan suhbatdoshiga aylanishi kerak; Bunday vaziyatda sub'ekt (hatto maxsus qo'yilgan psixoterapevtik vazifa bo'lmagan taqdirda ham) o'ziga xos "katarsis" ni boshdan kechiradi.O'z-o'zidan ma'lumki, proyektiv tadqiqotning muvaffaqiyati ko'p jihatdan eksperimentatorning shaxsiyati, uning g'alaba qozonish qobiliyatiga bog'liq. mavzu ustidan va bunday muloqotda yuzaga keladigan boshqa bir qator omillar.
Proyektiv tadqiqotlarning asosiy tamoyillari, bir tomondan, maksimal ob'ektivlikka erishish uchun eksperiment shartlarini "sterilizatsiya qilgan" an'anaviy eksperimental psixologiya bilan, ikkinchi tomondan, e'tibor bermagan test psixometrik tadqiqotlar bilan kurashda shakllangan. individual shaxsiy xususiyatlar va muayyan natijalarga erishish yo'llari. Ma'lum ma'noda, proyektiv eksperimentni qurish printsipi rus psixologiyasida ishlab chiqilgan "funktsional test" tamoyiliga yaqin bo'lib, unga ko'ra eksperiment "nafaqat bemorning aqliy operatsiyalarini, balki uning shaxsiy munosabatini" ham modellashtiradi.
Proyektiv usullarda qo'llaniladigan rag'batlantiruvchi material, qoida tariqasida, mavzuga befarq emas, chunki o'tmishdagi tajribaga murojaat qilish natijasida u u yoki bu shaxsiy ma'noga ega bo'ladi. Dramatik hayotiy vaziyatlarning tasvirlari, odamlarning yuzlari, affektiv vaziyatlar bilan bog'liq bo'lgan narsalar (masalan, qurol, qabr toshlari), hissiy rangdagi so'zlar yoki jumlalar insonning ma'lum individual ahamiyatli tajribalariga qaratilgan. Sub'ekt faoliyatining asosiy shartlaridan biri bo'lgan noaniqlik, xatti-harakat har qachongidan ham odatiy me'yorlar bilan emas, balki shaxsning o'ziga xos motivlari, qadriyatlari, moyilliklari tizimi bilan belgilanishiga yordam beradi. Proyektiv usulning o'zini nazariy asoslash uchun juda muhim bo'lgan ushbu qoidani muhokama qilish uchun,
Aqliy faoliyatning ongsiz shakllarini o'rganish uchun proyektiv usullardan ustun foydalanish ularning yordami bilan hal qilinadigan klinik va paraklinik muammolarning o'ziga xos xususiyatlari bilan izohlanadi. Ma'lumki, bu usullar klinik maqsadlarda yaratilgan va ularning klassik versiyalarida asosan nevrozlar klinikasida qo'llaniladi. Biroq, mahalliy psixologiyadan farqli o'laroq, "klinik usullar" atamasi xorijiy psixologiyada o'ziga xos ma'noga ega emas; u, birinchi navbatda, tadqiqot shaxsni ijtimoiy muhitga va o'ziga moslashtirishning individual, "o'ziga xos" usullarini aniqlashga qaratilganligini ta'kidlaydi.Proyektiv usullar aynan shu ma'noda klinik hisoblanadi: maxsus tanlangan usullar batareyasi insonning boshqa odamlar bilan munosabatlari uslubi (muvofiqlik, muvofiqlik, muvofiqlik) kabi muhim savollarga javob berishga qodir. etakchilik, avtoritarizm, demokratiya va boshqalar); uning etakchi motivlari va ularni amalga oshirish usullari, affektiv sohadagi uyg'unlik yoki ziddiyat darajasi, ichki va tashqi nizolarni hal qilish vositalari; o'z-o'zini baholash, uning xabardorligi, adekvatligi, moslashuvchanligi o'lchovi va boshqalar. Hech qanday shubha yo'qki, olingan materialning boyligi proyektiv usullar bilan umumiy psixologik tadqiqotlarda ko'proq mashhur bo'lgan boshqa usullar, masalan, anketalar bilan ijobiy taqqoslanadi. Shu bilan birga, TAT yoki Rorschach testi kabi taniqli usullar o'zlarining dastlabki versiyalarida juda murakkab va mashaqqatli bo'lib, eksperimentatorning yuqori mahoratini talab qiladi va shu bilan birga, uning sub'ektivligidan xoli emas. natijalarni sharhlash. Ushbu kamchiliklardan qochishga urinishlardan biri proyektiv usullarni standartlashtirish va ularning modifikatsiyalarini yaratish yo'nalishidagi tadqiqot ishlaridir. Shunday qilib, McClelland va Hekkausen tomonidan TATning taniqli variantlari, Rorschach testining soddalashtirilgan versiyalari, Rosenzweig umidsizlik testi va boshqalar paydo bo'ldi.
Klassik versiyalardan farqli o'laroq, bu usullar shaxsni bir butun sifatida qamrab olishga da'vo qilmaydi, balki ma'lum shaxsiy "o'zgaruvchilar", masalan, "to'siq" vaziyatlarga o'ziga xos motivlar yoki reaktsiyalarni o'rganadi. Proyektiv usullarning variantlari, qoida tariqasida, ba'zi tadqiqot muammolarini hal qilish uchun yaratiladi, ularga muvofiq ushbu vazifaga mos keladigan natijalarni tahlil qilish va sharhlash usuli ham ishlab chiqiladi. Shunday qilib, masalan, Vitkin tadqiqotlarida, dalaga bog'liqlik (dala mustaqilligi) ko'rsatkichlarini aniqlash uchun TAT materiallari, Rorschach testi, odam chizish testi maxsus ishlovdan o'tkazildi, buning natijasida shaxsiy uslubning operatsion ko'rsatkichlari olindi. Aniq tadqiqot vazifalari, shuningdek, proyektiv usullarning ayrim variantlarini umumiy, ijtimoiy psixologiyaga kiritish, ulardan pedagogik, sport psixologiyasida foydalanishni belgilaydi.
2Differentsial diagnostika maqsadlarida proyektiv usullar ham qo'llaniladi (Rapaport, Schafer, Oberholzer, Bom), lekin proyektiv usullarning patognomonik ko'rsatkichlari masalasi etarli darajada aniq emas.
Aksariyat proyektiv usullar yoki proyektiv “texnikalar” atamaning tor ma’nosida sinov bo‘lib ko‘rinmaydi. Qabul qilingan ta'riflardan biriga ko'ra, "psixologik test - bu og'zaki yoki og'zaki bo'lmagan javob shakllari yoki boshqa xatti-harakatlar orqali butun shaxsning bir yoki bir nechta tomonlarini ob'ektiv o'lchash uchun mo'ljallangan standartlashtirilgan vositadir". Ushbu ta'rifga asoslanib, testlarning eng muhim xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Natijalarni standartlashtirilgan taqdim etish va qayta ishlash.
2. Natijalarning eksperimental vaziyat va psixologning shaxsiyati ta'siridan mustaqilligi.
3. Alohida ma'lumotlarning me'yoriy, ya'ni bir xil sharoitlarda etarlicha vakillik guruhida olingan bilan solishtirilishi.
Hozirgi vaqtda barcha proektiv usullardan uzoqda va tanlangan mezonlarga bir xil darajada javob bermaydi. Shunday qilib, proyektiv texnikaning ob'ektivligi yo'qligi haqidagi fikr odatda qabul qilinadi; Shu bilan birga, ular tajriba o'tkazuvchining jinsi, sub'ektning vaziyatga munosabati va tajribasi, tadqiqot muhiti kabi omillarning test natijalariga ta'sirini isbotlovchi ko'plab kuzatishlar va tajribalarga taalluqlidir. Bir qator proyektiv usullar uchun normativ ma'lumotlar yo'q; Bundan tashqari, ba'zi tadqiqotchilar ushbu turdagi "ideografik" usullar uchun ularning mavjudligining fundamental imkoniyati haqida bahslashadilar. O'ta muhim va hali ham munozarali savol - bu proyektiv texnikani standartlashtirish. Keling, unga batafsilroq to'xtalib o'tamiz. Aql yoki qobiliyat testlaridan farqli o'laroq, proyektiv testda nafaqat natijalarni tahlil qilish va talqin qilishni, balki tadqiqot jarayonini ham butunlay birlashtirish va standartlashtirish deyarli mumkin emas. Oxir oqibat, eksperimentatorning xatti-harakati qo'rqoq, sezgir yoki xotirjam, ishonchli sub'ekt bilan, ochiq, faol yordam so'ragan yoki uning ichki dunyosiga kirishga ozgina urinishda "himoya qiluvchi" bilan butunlay boshqacha.
Har qanday asosiy qo'llanmada eksperimentatorning xatti-harakati uchun eng keng tarqalgan strategiyalar tasvirlangan bo'lsa-da, ular, albatta, aniq holatlarning barcha turlarini qamrab olmaydi. Bundan tashqari, qat'iy rasmiylashtirish va standartlashtirish, bir qator tadqiqotchilar ta'kidlaganidek, proyektiv texnikaning ruhiga zid keladi va oqlanmaydi. Shu munosabat bilan ushbu sohaning yirik nazariyotchilaridan biri Lourens Frankning quyidagi bayonotiga murojaat qilaylik: “...standartlashtirilgan protsedura individual shaxsni noyob individuallik sifatida keng yoritishga qodir bo'lishiga umid qilish mumkin emas. Shuningdek, u shaxsning dinamik jarayonlariga kirib borishga hissa qo'sha olmaydi". Shunga qaramay, proektiv usullarni standartlashtirish bo'yicha tadqiqotlar zarur, chunki ularsiz ikkinchisining haqiqiyligi va ishonchliligini baholash qiyin. Keng va juda ziddiyatli adabiyotlarni tahlil qilib, an'anaviy baholash usullariga ko'ra, proyektiv usullar o'rtacha haqiqiylik va ishonchlilikka ega degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Biroq, bu xulosani an'anaviy testlar uchun ishlab chiqilgan haqiqiylik va ishonchlilik mezonlari bilan ham izohlash mumkin. bu holatda odatda qo'llanilmaydi. Amaliyot ehtiyojlarini, shuningdek, zamonaviy psixologiyada tadqiqot vositalarini rivojlantirish tendentsiyalarini hisobga olgan holda, proyektiv usullarning testlar bilan asta-sekin yaqinlashishini taxmin qilish mumkin. Bu yo‘nalishdagi ishlar malakali klinik psixologlar va psixometriya bo‘yicha mutaxassislar tomonidan birgalikda amalga oshirilsa, proyektiv usullar ko‘lamini kengaytiradi va ularni keng tadqiqotchilar doirasiga taqdim etadi.
Proektiv metodlar. Proektiv metodlar test usullarining bir ko‘rinishi bo‘lib, ularda tekshiriluvchi uchun aniq ko‘rinishga ega bo‘lmagan noaniq narsalar tavsiya etiladi va ularni sharhlash topshirig‘i beriladi. Masalan, tekshiriluvchiga turlicha talqin qilish mumkin bo‘lgan rasmlar, tugallanmagan hikoyalar, biror aniq ko‘rinishi mavjud bo‘lmagan buyumlar berilishi va ularni tekshiriluvchi o‘zining hissiy kechinmalari, qiziqishlari, dunyoqarashi nuqtai nazaridan baholashi kutiladi.
Proektiv metodlar qatoriga Rorshaxning “Siyoh dog‘lari” testini kiritish mumkin (1921). Bu – 2 tomonlama simmetrik shaklda berilgan 10 xil siyoh dog‘laridan iborat bo‘lib, har 1 dog‘ har xil bo‘yoqli fonda ko‘rsatiladi. Tekshiriluvchidan har 1 “dog‘” nimaning shaklini eslatishi so‘raladi. Bunda: 2 ta dog‘ qizil rangli shtrixlar, 5 ta dog‘ kul rang – qora, 3 ta dog‘ – yorqin bo‘lmagan ranglarda beriladi.
Sinaluvchi tasvirlagan obrazlar va assotsiatsiyalarga qarab uning shaxsi xususiyatlari to‘g‘risida xulosa chiqariladi.
Rorshax testining Yosh psixologiyasida qo‘llaniladigan varanti E.T. Sokolova tomonidan modifikatsiya qilingan test. Bu test oilaviy muloqatni diagnostika qilishda foydalaniladi. Bu maqsadda eksperimentga qo‘shimcha metodik usul kiritilgan. Bir necha kartochkalar bo‘yicha eksperiment qatnashchilari kelishishlari kerak. Birgalikdagi (kelishuv asosida) javoblarning sifati va miqdoriga qarab tadqiqotchi kichik guruh (yoki oila)ning jipsligi va mosligi haqida ma’lumotni qo‘lga kiritadilar.
Shuningdek, psixologik tadqiqotlarda ko‘pincha rasmli assotsiatsiyalar metodi qo‘llaniladi. Ushbu metod birinchi bo‘lib 1945 yilda S.Rozensveyg tomonidan taklif qilingan. Bunda tekshiriluvchiga turmushda tez-tez uchrab turadigan ziddiyatli vaziyatlar aks ettirilgan rasmlar tavsiya qilinadi. Bu rasmlarda bir tomonda turgan personajlar nimalarnidir gapirayotgan holda gavdalantiriladi, unga qarama-qarshi tomondagi shaxslar esa hali javob qaytarib ulgurmagan. Tekshiriluvchidan tez, qisqa muddat ichida bo‘sh kataklarga qaytarilishi kutilayotgan javobni yozish so‘raladi. Berilgan javoblarga qarab shaxs yo‘nalishi, uning ziddiyatlarga munosabati, agressiya hissining xususiyatlari, bu hisning kimlarga qaratilganligi va shunga o‘xshash muhim faktlar to‘planadi.
Rozensveyg testi subekt agressiyasi yo‘nalishining 3 ta turini aniqlash imkonini beradi :

1. 
   Agressiya insonning o‘ziga qaratilgan.
   
2. 
   Agressiya atrofga qaratilgan.
   
3. 
   Subekt vaziyatni hal qilishdan qochadi yoki uni bezaydi.
   

Pedagogik amaliyotda ko‘pincha I. Щvansara tomonidan ishlab chiqilgan, o‘smirlik va o‘spirinlik davri uchun mo‘ljallangan test variantidan foydalaniladi.
Proektiv metodikalardan yana biri tugallanmagan jumlalar metodi. Ushbu metod yordamida guruhiy va shaxsiy ustanovkalar tekshiriluvchining atrofidagilarga (o‘rtoqlari, o‘quvchi, ota-onasi) munosabati xususiyatlari, Shuningdek, o‘ziga va kelajakka bo‘lgan munosabatlari ham o‘rganiladi. SHu maqsadda tekshiriluvchiga bir qancha tugallanmagan jumlalar taklif qilinadi, ko‘p o‘ylamasdan gapni mantiqan oxiriga etkazish talab qilinadi. Masalan,

• 
  mening har safar kayfiyatim buziladi, agar...
  
• 
  men uchun eng muhim muammo, bu - ...
  
• 
  do‘st – bu ...
  
• 
  mening otam ba’zida ...
  
• 
  men shunga intilamanki ...
  

Proektiv metodikalar turli-tuman. Ular bir-biridan tubdan farq qiladi. Biroq shuni nazarda tutish lozimki, proektiv metodikani tavsiflash muayyan psixologik bilimlarni maxsus nazariy tayyorgarlikni va metodikani qo‘llash bo‘yicha amaliy tajribaga ega bo‘lishni talab qiladi.
Proyektiv usullar hozirgi kunda umumiy va amaliy psixologiyaning ko‘plab sohalarida qo‘llanilmoqda. Biroq, ularning nazariy asosliligi masalasi haligacha bahsli Proyektiv nazariya va metodologiyaga qiziqish, shuningdek, proyektiv tajribani asoslash muammosini shakllantirish proyektiv texnologiyaning rivojlanish tarixi bilan izohlanadi. Texnikalar turli vaqtlarda, deyarli ellik yil davomida yaratilgan bo'lib, ularning ba'zilari sof empirik tarzda, boshqalari umumiy psixologik yoki alohida tushunchalar asosida yaratilgan.
Bundan tashqari, ularning paydo bo'lishi sof klinik psixologiya ehtiyojlari bilan bog'liq edi, ya'ni ular noto'g'ri sozlangan shaxsni diagnostika qilish uchun juda tor doiradagi vazifalarga mos keldi. Biroq, vaqt o'tishi bilan, usullari, eng avvalo, individual shaxs xususiyatlarini diagnostika qilish vositasi sifatida kengroq qo'llanila boshlandi. Bunday qayta yo'naltirish, proyektiv usullarni qo'llash ko'lamini kengaytirish, albatta, ularni nazariy va uslubiy aks ettirish jarayonini talab qildi: eng umumiy tamoyillar va tushunchalarni izlash, uning ichki izchilligini isbotlash uchun toifali tizimni tahlil qilish va hokazo. bu muammolarni hal qilish proyektiv usulni asoslashga qaratilgan tadqiqot mazmunidir.
Ushbu bob xorijiy adabiyotlarda mavjud bo'lgan asoslarni tanqidiy tahlil qilishga bag'ishlangan. Muayyan materialni taqdim etishda uslubiy jihatga e'tibor berish bir qator mulohazalar bilan bog'liq. Birinchidan, muayyan texnikani malakali egallash uning nazariy asoslarini tanqidiy anglashdan ajralmasdir; ikkinchidan, xorijiy psixologiya arsenalidan shaxsiy diagnostika usullarini olishda ularni avtomatik ravishda mahalliy psixologiya tushunchalari tizimiga o'tkazish mumkin emas.
Proyektiv usul proyektiv texnologiyaning rivojlanishi davomida shakllangan bo'lib, bu turli xil psixologik tizimlarda uning asoslanishining ko'pligiga sabab bo'ldi. Biz proyektiv metodning uchta manbasi haqida gapirishimiz mumkin: yaxlit psixologiya, psixoanaliz va eksperimental tadqiqot New Look2. Ushbu sohalarning kategorik apparatidan proyektiv psixologiya o'zining asosiy tushunchalarini oldi, ularning ta'siri ostida proyektiv tadqiqotning umumiy tamoyillari va natijalarni tahlil qilishning alohida sxemalari shakllantirildi.
Shu bilan birga, bu ham proyektiv psixologiyaning ma'lum bir uslubiy eklektizmiga, etarli darajada aniq emasligiga va uning ko'plab postulatlarining yaqinligiga olib keldi. Quyidagi taqdimotning maqsadi ushbu psixologik tendentsiyalarning proyektiv metodning kontseptual tizimini shakllantirishga qo'shgan hissasini ochib berishdir.
Shaxsni amaliy psixologik tadqiq etishga bo'lgan ehtiyoj ortib borishi munosabati bilan proyektiv usullar psixologik amaliyotning ko'plab sohalarida keng qo'llanila boshlandi. Biroq, ulardan foydalanish har doim ham ma'lum bir tadqiqotning maqsadlari bilan oqlanmaydi va olingan natijalar rus psixologiyasida shakllangan shaxs haqidagi g'oyalarga mos keladigan toifalarda talqin etiladi. Bundan kelib chiqadiki, shaxsiy diagnostikaning xorijiy usullarini ularning nazariy asoslarini tanqidiy tushunmasdan to'g'ridan-to'g'ri jalb qilish nazariy va amaliy jiddiy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Bularning barchasi sovet psixologiyasi tamoyillari asosida proyektiv metod nazariyasini ishlab chiqish ustida uzoq va mashaqqatli ish olib borishni taqozo etadi. Ushbu yo'nalishdagi dastlabki qadamlar, birinchi navbatda, proyektiv usulning kategorik apparatini tashkil etuvchi tamoyillar va tushunchalarni tegishli shaxs tushunchalari bilan bog'lash; ikkinchidan, ushbu kontseptsiya doirasida proyektiv metodning ob'ekti bo'lgan psixologik voqelikni izolyatsiya qilish; va nihoyat, uchinchidan, sovet psixologiyasida ishlab chiqilgan atamalar bo'yicha ushbu ob'ektni turkumlash.
Biroq, usul yoki muayyan usullar psixologik nazariya tomonidan qanchalik darajada aniqlanadi? Proyektiv metodning rivojlanish tarixi shuni ko'rsatadiki, u shaxs nazariyasidan tashqarida mavjud emas; shu bilan birga, proyektiv usul va nazariya o'rtasidagi munosabatlar aniq va o'zgarmas emas. U yoki bu nazariya va ma'lum bir texnika o'rtasidagi munosabatlar yanada murakkab va vositachidir. Shubhasiz, usulning tug'ilishi ma'lum darajada allaqachon o'rnatilgan nazariya tomonidan tayyorlangan, ammo bu haqiqat tadqiqotchilarning o'zlari tomonidan to'liq amalga oshirilmasligi mumkin. Bunday holda, odamda bu texnika o'z yaratuvchisining muvaffaqiyatli kashfiyotidan boshqa narsa emas, degan taassurot paydo bo'ladi, u ko'pincha nazariy tadqiqotlar haqida qayg'urmaydi.
Bunday vaziyatning paradoksal tabiati, ayniqsa, proyektiv texnikalar paydo bo'lganidan keyin o'nlab yillar o'tgach, yaqqol namoyon bo'ldi. ularning shaxsning asosiy nazariyalari bilan aloqadorligi uslubiy aks ettirish predmetiga aylandi, ya’ni maxsus tadqiqot vazifasiga aylandi. Vaqt o‘tishi bilan metod o‘zini vujudga keltirgan nazariyadan go‘yo nisbiy avtonomiyaga ega bo‘lib, boshqa kontseptual tizimlarda “ishlay” boshlagani vaziyatni yanada murakkablashtiradi. Qoida tariqasida, bu butun kategorik apparatni qayta qurishni va shu bilan birga o'rganilayotgan ob'ekt haqidagi g'oyalarni o'zgartirishni talab qiladi. Usulning o'zgarishi, o'z navbatida, individual usullarning o'zini tahlil qilish va talqin qilishning turli sxemalarini hayotga olib keladi. Masalan, proyektiv usul ham, proyektiv texnika ham psixoanaliz ta'sirida yaratilganligi shubhasiz haqiqatga qaramay, bu ularning yagona nazariy asosi emas edi: idrok etishda shaxsiyat omillarining roli bo'yicha Yangi qarashning eksperimental tadqiqotlari, K. Levin va G. Allportning yaxlit va personologik g'oyalari to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita proyeksiyaning tegishli kontseptsiyalarida, sharhlovchi sxemalar mazmunida va shaxsning tuzilgan modellarida o'z aksini topgan. Shuning uchun, proyektiv usulni amalga oshirishning texnik usullari (ya'ni, proyektiv usullar) qanchalik nazariyadan tashqari ko'rinmasin, ularning barchasi nazariya bilan singib ketgan. Bu, albatta, tarixan aniqlagan nazariyadan qat'i nazar, muayyan metodologiyadan foydalanishni istisno qilmaydi - proyektiv usullar chet elda xulq-atvor psixologiyasi, gestalt psixologiyasi tarafdorlari va axborot yondashuvi vakillari tomonidan keng qo'llaniladi. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, nazariya, usul va "texnika" o'rtasidagi bog'liqliklarning noaniqligi, qat'iy emasligi umuman buni anglatmaydi. ikkinchisidan har qanday nazariyadan tashqarida foydalanish mumkin. Axir, proyektiv usullarning natijalarini talqin qilish, asosan, shaxsiyat modelini qurishdir va shuning uchun eksperimental psixolog ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz tarafdori bo'lgan nazariya bilan belgilanadi.