Bajardi: I. Anvarjonova Ilmiy rahbar

5-rasm

6-rasm. Optik tolada to’la ichki qaytish jarayoni
Ideal holda yorug‘likning sochilishi va nolinchi dispersiya bo‘l-maganda nur (1) o‘zak bo‘ylab istalgan masofaga tarqalishi mumkin. Nur (1) yo‘naluvchi nur (moda) deyiladi.
Nur (2.2) burchak ostida tushib sinadi va o‘zak-qobiq chegarasi bo‘ylab tarqaladi.
< ostida tushgan nur (3) sinadi va qobiq chegarasiga tushib, qobiq bo‘ylab tarqalishida so‘nadi yoki qobiqdan tashqariga chiqib ketadi. Ular nurlanuvchi nurlar deyiladi.
Sonli aperture. Optik tolaga bir emas, bir necha yorug‘lik nurlarining yig‘masi kirish konusini hosil qilib tushadi va faqat kritik burchakdan katta burchak ostida tushgan nurlargina OT o‘zagi bo‘ylab tarqaladi.
Nurlarni tola o‘zagiga maksimal tushish konusining yarim burchagi apretura burchagi — , kirish konusi 2.2 esa sonli apretura deyiladi (4-rasm).
Sonli apertura NA bilan belgilanadi (inglizchadan Numerical Aperture) va o‘zak, qobiq sindirish ko‘rsatkichlari orqali quyidagi munosabatdan aniqlanadi:


NA0 = sin =
yoki

NA1= k

7-rasm

(2.3) da adabiyotlarda uchrashi mumkin bo‘lgan, sonli aperturani hisobiashning ikki formulasi keltirilgan. Ular sonli aperturaga yaqin qiymatlarini beradi. B qaytib, optik tola o‘zagi bo‘ylab uzatiladi. apertura burchagi doirasidan katta burchak ostida tushgan nurlar sinib, o‘zakdan qobiqqa o‘tadi. Bu nurlar qobiq bo‘ylab tarqalib, asta-sekin so‘na boshlaydi yoki qobiqdan chiqib ketadi (7-rasmdagi mos ravishda nur 2.2 va 2.2').

Apertura doirasiga mos keluvchi nurlar yo‘naluvchi (nur 1), aperturadan tashqaridagi nurlar nurlanuvchi (nur 2.2 va 2.2' ) nurlar deyiladi. Aperturadan tashqaridagi qobiq bo‘ylab tarqaladigan nurlar qobiq bo‘ylab uzatiluvchi nurlar deyiladi.
1-jadvalda eng ko‘p tarqalgan optik tolalar parametrlarining tipik qiymatlari keltirilgan .


1-jadval

OT turi (kvars shishasi)	O‘zak diametri, mkm	NA	Tola o’zagiga maksimal tushish burchagi, grad.
Ko'p modali OT	50—2.200	0,2.25—0,5	2.20—30	0,005— 0,02.2
Bir modali OT	5— 1 2.2	0,12.2-0,2.25	5—8	0,002.2—0,01

NA optik tolaning muhim xususiyati hisoblanib, yorug‘lik nuri tolaga qanday kiritilishi va tarqalishini ko‘rsatadi.

NA qiymati katta bo‘lgan OT yorug‘likni yaxshi qabul qiladi, NA kichik qiymatli optik tolalarga faqatgina tor yo‘naltirilgan yorug‘lik to‘plamini kiritish mumkin.
Yuqori o‘tkazish polosali OT kichik NA qiymatiga ega. Shu tarzda, ularda modalar sour kam, dispersiya kichik va ishchi o‘tkazish polosasi keng bo‘ladi. NA katta qiymatga ega optik tolalarda mumkin bo‘1gan yorug‘1ik yo‘nalish1ari, ya’ni modalar sonining ko‘p1igi natijasida modalararo dispersiya yuqori bo‘1adi .