Bajardi: Guruh: Tekshirdi

Sinfi	Guruhi	Asosiy xususiyatlarning nomlanishi	SHartli belgila-nishi	Ayniqsa ko‘p qo‘llaniladi-gan birligi	SI birliklar tizimidagi birligi
SI birliklar tizimidan o‘tish koeffitsienti
Zichlik	Gravita-sion	Solishtirma og‘irlik Hajmiy og‘irlik Solishtirma massa Zichlik	0  0 	g.kuch/cm^3 g.kuch/cm^3 g/cm^3 g/cm^3	N /m^3 - - kg/m^3	0,981∙10^4 - - 10^3
	Struk-turaviy	Umumiy g‘ovaklik Ochiq g‘ovaklik G‘ovaklik koef.	P P0 KP	% % -	% % -	1 1 1
Mexanik	Mustahkam-lik	Bir o‘q bo‘ylab siqilishga mutahkamlik Bir o‘q bo‘ylab cho‘zilishga mutahkamlik Ilashish Ichki ishqalanish burchagi	[sj ] [r ] [0 ] 	kg.kuch/cm^2 kg.kuch/cm^2 kg.kuch/cm^2 gradus	Pa Pa Pa rad	0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5 /180
	Deforma-siyaviy	Egiluvchanlik moduli Ko‘ndalang deformatsiyala-nish koeffitsienti Siljish moduli Har tomonlama siqilish moduli Deformatsiya moduli	E  G K MDEF	kg.kuch/cm^2 - kgs/cm^2 kg.kuch/cm^2 kg.kuch/cm^2	Pa Pa Pa Pa Pa	0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5 0,981∙10^5
	Akustik	To‘lqinlarning massivda tarqalish tezligi bo‘ylama ko‘ndalang yuzaviy So‘nish koeffitsienti	VPm VSm VLm 	sm/s sm/s sm/s sm^-1	m/s m/s m/s m^-1	10^-2 10^-2 10^-2 1
	Reologik	Siljuvchanlik parametrlari Sustlashish davri	P; t0	c^^-1 yil	c^^-1 s	1 31.5 10^6
Kon-texnologik		Qattiqlik koeffitsienti Maydalanish koeffitsienti Ishqalanish koeffitsienti	f Kp ftr	- - -	- - -	1 1 1
Issiqlik	Tuzilish holati	Issiqlik o‘tkazuvchanlik Temperatura o‘tkazuvchanlik Solishtirma issiq.sig‘imi Temperatura koeffitsientiCHiziqli kengayish Fazaviy almashinish tempuraturasi Solishtirma erish issiqligi	 a S  Tf L	kkal/(m s^0S) m^2/s kkal/(kg ^0S) 1/ ^0S ^0S kkal/kg	Vt/(m K) m^2/s Dj/(kg K) 1/ K - ^0K Dj/kg	1.163 10^4 10^3 1 273.15+^0S 4.1868 10^3
Elektro-magnit	Elektr	Solishtirma hajmiy elektr qarshiligi Dielektrik o‘tkazuvchanlik Elektr yo‘qolishining tangens burchagi Elektr mustahkamlik	v  tg Epr	Om sm - - kV/sm	Om m - - V/m	10^-2 1 1 10^5
	Magnit	Magnit ta’sirlanuvchanlik Magnit o‘tkazuvchanlik Magnitlanib qolishlik Koersitiv kuch	  Ir Hc	ed. SGS - ed. SGS A/m	ed. SI - A/m^2 A/m	4 1 10^-3 1
Radiatsion		Tabiiy radioaktivlik Gamma nurlarning chiziqli yutish koef. Neytronlar yutilishining samarali yuzasi Neytronlar tarqalishining samarali yuzasi	A K P R	1/s sm^-1 sm^2 sm^2	1/s m^-1 m^2 m^2	1 10^2 10^-4 10^-4

Tog‘ jinslarining mustahkamlik xossalari.

Tog‘ jinslarining mustahkamlikxossalari erning gravitatsion maydoni ta’siri natijasida yuzaga keladi. O‘z navbatida ularquyidagi ikki guruhga bo‘linadi: gravitatsionvastrukturaviy.Tog‘ jinslarining gravitatsion xossalariga solishtirma ₀va hajmiy og‘irlik, strukturaviy xossalarga esa ularning solishtirma massasi₀, zichlik, umumiy g‘ovaklikPvaochiq g‘ovaklikP₀, hamda g‘ovaklik koeffitsientiK_pkiradi.

Solishtirma og‘irlik–deb qattiq fazadagi tog‘ jinsi og‘irligining o‘z hajmiga nisbatiga aytiladi:
(3.1)
bu erda: G_T i V_T–qattiq fazadagi tog‘ jinsi namunasining og‘irligi va hajmi.
Tog‘ jinslari solishtirma og‘irligining ko‘rsatkichi jins hosil qiluvchi minerallarning solishtirma og‘irligiga bog‘liq bo‘lib, odatda 2,5÷5,0 gs/sm³oraliqda o‘zgaradi.
Hajmiy og‘irlik – deb tog‘ jinsining asosiy fazalari (qattiq, suyuq va gaz holatdagi) majmui og‘irligining aniqlanayotgan ushbu fazalardagi hajmiga nisbatiga aytiladi:
(3.2)
bu erda: G –tog‘ jinsi fazalari majmuining og‘irligi; V–tog‘ jinsining aniqlanayotgan fazadagi hajmi.
Hajmiy og‘irlik – bu tog‘ jinsining tarkibi va strukturasiga bog‘liq bo‘lgan, ko‘pincha tez-tez foydalaniladigan mustahkamlik xosasidir.U har doim solishtirma og‘irlikdan kichik bo‘ladi, ba’zi-ba’zida esa o‘ta mustahkam tog‘ jinslarining hajmiy og‘irligi solishtirma og‘irligiga juda yaqin bo‘ladi.
Solishtirma massa (vazn) – bu tog‘ jinsining qattiq fazadagi massasi va shu fazadagi hajmi orasidagi munosabat hisoblanadi:
(3.3)
bu erda: m_Tva V_T– namunaning qattiq fazadagi massasiva hajmi.
Zichlik(hajmiy massa)tog‘ jinsining vazn birligi va (tog‘ jinsi tarkibidagi qattiq, suyuq va gazsimon fazalari) hajmi orasidagi munosabat bilan aniqlanadi:
(3.4)
bu erda: m– barcha fazalar majmuidagi tog‘ jinsi massasi; V–tog‘ jinsining aniqlanayotgan fazadagi hajmi.
Tog‘ jinslarining solishtirma massasva zichligi ularning solishtirma va hajmiy og‘irliklari orqali ham ifodalanishi mumkin:
(3.5)
(3.6)
bu erda:g– jismning erkin tushish tezlanishi.
Zichlik solishtirma va hajmiy og‘irliklardan farqli ravishda aniq fizik maqsadlardagi moddaning parametri hisoblanadi.

Tog‘ jinslarini tashkil qiluvchi muhim minerallarning turi 50 tadan oshmaydi va ular asosan 9 ta kimyoviy element (O, Si, Fe, Al, K, Na, Ca, Mg, H₂) lardan tashkil topgan.

Tuzilma- bu tog‘ jinslarni tashkil etuvchi minerallar va boshqa jins bо‘laklarining о‘lchamlari, shakli va о‘zaro munosobatlarini tavsiflovchi xususiyatidir
Tekstura-tog‘ jinslarini tashkil etuvchi qismlarning (bо‘laklarning) tarqalish xususiyatlarini tavsiflovchi belgisi.
Magmatik tog‘ jinslari magmaning chuqurlikda yer qobig‘i ichida sovib kristallanishi yoki yer yuzasiga qо‘yilib qotishi natijasida hosil bо‘ladi. Magmatik tog‘ jinslari hosil bо‘lish sharoitlariga kо‘ra intruziv (plutonik) va effuziv (vulqonli) turlarga ajratiladi.
Chо‘kindi tog‘ jinslari yer yuzasida avval hosil bо‘lgan tog‘ jinslarining yemirilishi va qayta yotqizilishi natijasida hosil bо‘lgan. Chо‘kmalar asosan suvli muhitda - kо‘l, daryo, dengiz va okeanlarda va gohida quruqliklarda tо‘planadi.
Ximogen jinslar kimyoviy tarkibi bо‘yicha turlicha bо‘ladi. Kelib chiqishiga kо‘ra gillarning ham katta qismi kimyoviy jinslarga kiradi. Gillardagi gilli minerallarning о‘lchamlari 0,005 mm dan oshmaydi; diagenez bosqichini kechirgan gillar argillitlar deyiladi.
Organogen jinslar asosan chig‘anoqlar yoki oddiy organizmlarning skeletlarini bо‘laklaridan tashkil topgan turli ohaktoshlar va kremniyli jinslardan iborat. Ularga yonuvchi slanslar, neft va boshqalar kiradi. Ularning hosil bо‘lishida kimyoviy jarayonlar katta rol о‘ynaydi, lekin neft organik yо‘l bilan hosil bо‘ladi
Piroklastik jinslar (grekcha: «Pir»–olov, «clastikos»-maydalangan) genetik jihatdan magmatik jarayonlar bilan bog‘liq, hosil bо‘lishi va tashqi kо‘rinishiga kо‘ra chо‘kindi jinslar guruhiga kiradi.
Chо‘kindi jinslarning bо‘laklari turgan joyida vaqt о‘tishi bilan tо‘plangan har bir bо‘lak orasiga erigan ohak yoki gil kirib, ularning birini ikkinchisi bilan biriktiradi. Biriktiruvchi (sementlovchi) modda har xil: gilli, temirli, ohakli, kremniyli, fosforitli va aralash (gilli-ohakli) modda bо‘lishi mumkin. Chо‘kindi jinslarning tavsiflashda ularning sementlovchi qismi aniqlanadi. Jinsning zichligi, qattiqligi va tuzilishi uning sementlovchi qismga bog‘liq.
Metamorfik jinslar yer qobig‘ida juda keng tarqalgan. Metamorfik jinslar mavjud jinslarning yuqori harorat va bosim ta’sirida qayta kristallanishi bilan bog‘liq bо‘lgan metamorfik jarayonlar natijasida hosil bо‘ladi. Metamorfizmda boshlang‘ich jinslarning mineral tarkibi harorat va bosimning о‘zgarishiga sezgir bо‘lganligi sababli tez о‘zgaradi.
G‘ovakliklar yoki bо‘shliqlar о‘lchamlariga qarab quyidagi turlarga bо‘linadi: о‘ta kapillyar g‘ovaklar (>0,5 mm), ularda suv, neft va gaz gravitatsion kuchlar ta’sirida erkin joylashadi; kapillyar g‘ovaklar (0,5-0,0002 mm), bunday g‘ovaklarda molekulyar bog‘lanish kuchli bо‘lganligi sababli eritmalarning harakati juda qiyin kechadi; subkapillyar g‘ovaklar (<0,0002), bunday bо‘shliqlar gilli jinslarga xos bо‘lib, suv, neft va gazni о‘tkazmaydi.
Xalqaro о‘lchamlar tizimida uzunligi 1 metr, yuzasi 1 m² bо‘lgan tog‘ jinsidan 1 Pa ga teng bosimlar ayirmasida 1 m³ hajmda, qovushqoqligi 1 Pa·s bо‘lgan eritma о‘tganda о‘tkazuvchanlik 1 m² ga teng hisoblanadi.
Kollektor jinslaridagi neft va gaz tо‘plamlari ustidan flyuidlar (neft, gaz va suv) uchun о‘tkazmas bо‘lgan tog‘ jinslari bilan berkilmagan bо‘lsa, neft va gazning tо‘plamda saqlanish imkoniyati bо‘lmaydi. Neft va gaz uyumlarining ustki va atrofida joylashgan hamda uni qamrab turuvchi kam о‘tkazuvchan tog‘ jinslari qoplamalar deb aytiladi.
T og‘ jinsi g‘ovaklik hajmining о‘zgarishi Guk qonuni bо‘yicha sodir bо‘ladi:
(5.1)

(5.2)
bu yerda: ∆V - bosim qiymatining ΔR ga о‘zgarganda tog‘ jinsi g‘ovakligi natijasida hajmining о‘zgarishi, m³;
β - g‘ovak muhitning elastik hajm о‘zgarishi, Pa^-1_.
Tog‘ jinslarining tuzilishi, tarkibi,
g‘ovakligi va о‘tkazuvchanligi

Tog‘ jinslari g‘ovaklik koeffitsiyenti tog‘ jinsining umumiy hajmi bо‘yicha uning qancha qismini bо‘shliq egallaganligini kо‘rsatadi. Barcha turdagi g‘ovaklar о‘zlarining о‘lchamlariga bog‘liq holda yuqori kapillyar (>508 mkm), kapillyar (508-0,2 mkm) va subkapillyar turlarga bо‘linadi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1.AvdoninV.V.Poiskiirazvedkamestorojdeniypoleznыxiskopaemix:Uchebnikdlyavuzov/V.V.Avdonin,G.V.Ruchkin,N.N.SHatagin,T.I.Ligina,M.E.Melnikov;Podred.V.V.Avdonina.–M.:AkademicheskiyProekt;Fond«Mir»,2007.–540s.–(Gaudeamus).