Bajardi: “Fizika” yo’nalishi 20. 11-guruh talabasi Mo’minova Hayotxon Ilmiy rahbar

2.3 So’nuvchi tebranishlar
Tebranuvchi sistemada qarshilik kuchi hamma vaqt tezlikning birinchi darajasiga proparsional
(2.3.1)
–qarshilik koeffisienti qarshilik kuchi ta`sir qiladi. Bu holda harakat tenglamasi:



Bunda
;
(2.3.2)
(2.3.2) so’nuvchi tebranishning harakatini diff. tenglamasi, uning yechimi:
(2.3.3)
(2.3.3) dan ko’rinadiki, –amplituda vaqtga bog’liq. Hisoblashlar
(2.3.4)
ekanligini ko’rsatadi. dagi amplituda (2.3.4)ni uchga qo’ysak:
(2.3.5)
So’nuvchi tebranishlar faqat sistemaning o’zida vujudga keladigan elastiklik va ishqalanish kuchlarida ta`sirida sodir bo’ladi. Amalda tashqi kuchlar yordamida yuzaga keltiriladigan so’nmas tebranishlar katta ahamiyatga ega. Bu holda tebranishlarning harakat tenglamasi
(2.3.6)
ko’rinishga ega bo’ladi. Tashqi kuch doimiy bo’lganda u faqat muvozanat holatini muayyan masofaga siljitib, tebranishlar ana shu muvozanat holati atrofida davom etadi.
Davriy o’zgaruvchi tashqi kuch ta`siridagi tebranma harakat majburiy tebranishlar deyiladi.
Tashqi ta`sir kuchi
(2.3.7)
Garmonik qonun bilan o’zgaradi deb olaylik. tashqi kuch amplitudasi, sinlik chastotasi.
(2.3.6) formula (2.3.7) ga ko’ra

ko’rinishga keladi. Bu tenglamani ga bo’lsak doimiy koeffisienti bir jinsli bo’lmagan ikkinchi tartibli diferensial tenglama hosil bo’ladi.
(2.3.8)
Bu tenglamani yechimi
(2.3.9)
bilan hisoblanadi.
Tebranish amplitudasi tashqi ta`sir kuchiga bog’liq ravishda o’zgaradi, ya`ni
(2.3.10)
(ya`ni kuch doimiy bo’lsa) bo’lganda doimiy siljish kelib chiqadi.
bo’lsa amplituda nolga intiladi. Majbur qiluvchi kuch chastotasida majburiy tebranishlar amplitudasining keskin ortib ketishi hodisasi rezanans deyiladi.
Chastotaning bu qiymati rezonans chastotasi, amplituda esa rezonans amplitudasi deyiladi.
(2.3.11)
(2.3.12)
Tashqi manbadan olinayotgan energiyani avtomatik ravishda boshqaradigan sistemalar avtotebranishlar sistemalar, ularda sodir bo’ladigan so’nmaydigan tebranishlar avtotebranishlar deyiladi.
XULOSA
Tabiat xodisalari orasida davriy jarayonlarni uchratib turamiz. Masalan: kun bilan tunning almashishi, sayyoralarning Quyosh va o’z o’qi atrofida aylanishi, soat mayatnigining harakati, ichki yonish dvigatel silindrida porshenning harakati, dutor, rubob kabi musiqa asboblari torlarining tebranishi va shunga o’xshashlar davriy jarayonlarga misol bo’ladi.
Elektromagnit tebranishlar konturining texnikada ko’lab sohalarda qo’llaniladi . Bu bizning radio aloqa televedeniya aloqasi uchun juda muhin hisoblanadi. Konturning ikki turi borligi ochiq va yopiq ko’rinishlarini bilan tanishib chiqdik nazariy bilimlarni amallda qo’llasak albatta yaxshi natijalarga erishiladi.
Tashqi manbadan olinayotgan energiyani avtomatik ravishda boshqaradigan sistemalar avtotebranishlar sistemalar, ularda sodir bo’ladigan so’nmaydigan tebranishlar avtotebranishlar deyiladi.