|
4 .3 . Raqobat va uning asosiy k o ‘rinishlari
Iqtisodiy islohotlami chuqurlashtirish sharoitida turli bozorlarda
baholar ham turlicha belgilanadi va har xil qarorlar qabul qilinadi.
Qarorlar qabul qilishda olingan foyda ham hisobga olinadi. Baho
va foyda bir-biriga bog‘liq boigan tushunchalardir. Baho nechoglik
yuqori b o ls a , foyda ham shuncha ko‘p b o ia d i va aksincha.
39
B ah o lar b o ‘y ic h a q a ro rla r qabul qilishda k o rx o n a la r o ‘z
yangi mahsulotlari va xizmatlarini turli bozorlarda t o ‘la sotishga
e rish ish u c h u n b a h o la r n in g o ltita asosiy tu rid a n fo y d a -
lanadilar:
— yangi yoki ta k o m illa s h tirilg a n m a h s u lo tn i b o z o rd a
s o tis h d a n o ld in shu m a h s u lo tn i sotib olishg a ta y y o r tu rg a n
is te 'm o lc h ila rn i k o ‘z d a tu tib , u n g a b e lg ila n ila d ig an y uqori
b a h o ;
— m ahsulotni bozo rd a o ‘tkazish u c h u n belgilaniladigan
bah o, y a 'n i s h u n d ay tovarlar u c h u n bozorda mavjud b o i g a n
baho lard an k o ‘ra a n c h a past baho;
— «psixologik» b a h o , b u n d a y b a h o q a n d a y b o l m a s i n
yiriklashtirilgan biror s u m m a (yuqori b a h o jd a n biroz past
qilib belgilanadi va iste’m olchilarni a n c h a arzo n b a h o ekan
degan xayolga olib keladi;
— b o z o r yoki soha yetakchisi to m o n id a n q o ‘yilgan baho ,
bunday b aho bozordagi asosiy raqobatchi, ya’ni sohada odatda
yetakchi hisoblanadigan firma to m o n id a n taklif etilgan bahoga
qarab belgilanadi;
— ishlab chiqarish xarajatlari qoplan ad igan b a h o , y a ’ni
yangi mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan haqiqiy xarajat lam i
va bozor yoki sohadagi o ‘rtacha foyda norm asini hisobga olib
belgilanadigan baho;
— nufuzli b a h o , y a ’ni q a n d ay b o l m a s i n o d a td a n tashqari
xususiyatlarga ega b o i g a n , ju d a yuqori sifatli b uyum larga
q o ‘yiladigan baho.
K orxonalar turli bozorlarda tovar yoki mahsulotlarini t o l a
sotishlariga erishishi u c h u n marketing tadqiqotlari yordam ida
yangi mahsulotlarga yuqorida keltirilgan baholarning birortasini
tanlab olishi lozim b o ia d i.
B o zo rlard a b a h o la r b e lg ila n ish id a b a h o siyosati h a m
m uhim o brin tutadi. Baho siyosati quyidagi m aqsadlam i ko‘zda
tutadi:
40
a) rentabellikni oshirish;
b) bozordagi ulushni oshirish;
d) raqobatga moslashish;
e) foydani k o ‘paytirish.
B ozorlarda raqobatga moslashish xususidagi b a h o siyosati
a n c h a o q ilon a b o i i b tuyuladi, lekin had d an tashqari k o ‘p
moslashish b a holarning tabaqalanishi yo 'qo lib ketishiga olib
keladi. F o yd ani k o ‘paytirishga qaratilgan b a h o siyosatini
k o ‘pgina tadbirkorlar hali h a m baholarni shakllantirishda eng
yuqori b aho deb hisoblaydilar. Bozorlarda yakuniy baho garchi
bozordagi holatni hisobga olib shakllanadigan b o l s a , bu nday
baholarni belgilash, ya’ni qiym atning hosil b o iis h i xarajatlarga
h a m b o g liq d ir.
B aho lar b o ‘y ic h a q a ro rla r qabul qilishda sarf-xarajatlarni
a n iq la sh usullaridan foydalaniladi. M asalan , h a m m a sarf-
xarajatlarni hisoblash, qism an xarajatlarni hisoblash, standart
xarajatlarni hisoblash va h a r xil aralash shakllardagi hisoblash
va boshqalar. Turli bozorlarda yulingan deb ataladigan baholar
x arid o rn in g na za rid a h a d d a n tashqari yuqori b o i i b ko T i-
nadigan b a h o larn i k a m ay tirib ro q k o ‘rsatadi. M asa lan , bir
tovarning bahosi 10325 so‘m o bmiga 9989 so‘m deb belgilanadi.
B u nd ay h o la tn i a v to m o b illa r va b o sh q a tovarlarni (m u z -
la tg ic h , k o m p y u t e r , m e b e l ) s o tis h m a h a l i d a k u z a ti s h
m u m k in .
Turli bozorlarda b a holarning shakllanishida tovarni naqd
pulga sotish yoki nasiyaga berish h a m aslida b a h o siyosatining
bir koTinishidir. T o v a r bahosini pasaytirish, y a 'n i chegirm a
(skidka) masalasi h a m b a h o siyosati jum lasiga kiradi. Bu ju d a
bahsli masala, ch un ki qilinadigan chegirm alar b a h od a yana
qaytadan n a m o y o n b o i a d i degan fikrlar mavjud. D em ak,
bozorlarda baholar b o ‘yicha qarorlar qabul qilishda baholarning
turlari, b a h o siyosati va h a r xil chegirm a va ustam ala r o ‘ziga
xos o ‘rin tutadi.
41
Do'stlaringiz bilan baham: |
