Badiiy tarjima. Badiiy tarjimaga qo'yiladigan umumiy talablar Badiiy tarjima axborotni yetkazish vositasi sifatida

Badiiy tarjima. Badiiy tarjimaga qo'yiladigan umumiy talablar Badiiy tarjima axborotni yetkazish vositasi sifatida
Tarjima- bir tildagi matnning ma'nosini talqin qilish (asl til [IL]) va boshqa tilda yangi ekvivalent matn yaratish (tarjima tili [IL]) bo'yicha faoliyat. Dastlab, faqat qo'lda tarjima (odam tomonidan) mavjud edi, lekin tarjimani avtomatlashtirishga urinishlar bo'ldi tabiiy tillar(mashina tarjimasi (MT - Machine Translation) yoki kompyuterlardan tarjimada yordamchi sifatida foydalaning (avtomatlashtirilgan tarjima (ing. CAT - Kompyuter yordami / yordamchi tarjima).

asl [IT] va tarjima matni [PT] o'rtasidagi ekvivalentlik, buning natijasida ikkala matn ham ular yaratilgan tillarning madaniy va an'anaviy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda bir xil ma'noga ega. Tarjimaga ta’sir etuvchi asosiy omillar orasida FL va PLning konteksti, asosiy darajalari va grammatik tuzilishi, yozuv an’analari va og'zaki nutq, frazeologik burilishlar va boshqalar.

Tarjima va talqin

Tarjima faoliyati bir-biridan keskin farq qiluvchi ikki turdagi tarjimaga bo‘linadi. Yozma tarjima (ingliz tiliga tarjima) - har ikkala matnning yozma tilining me'yorlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda, asl matnning ma'nosini yozma yoki elektron ommaviy axborot vositalarida yozma matnga o'tkazish. Tarjimonlik har ikki tildagi og‘zaki nutqning xususiyatlarini inobatga olgan holda manba til madaniyati vakilining bayonoti ma’nosini o‘z tilga o‘tkazishga qaratilgan. Tarjima bir vaqtda va ketma-ket bo'linadi. Shuni ta'kidlash kerakki, imo-ishora tilining tarjimasi odatda tarjimaning bir turi sifatida tasniflanmaydi.

Kompyuterning ixtirosi elektron lug'atlar va keyinchalik kompyuter yordamida tarjima qilish dasturlarini yaratishga yordam berdi. Ularning yordami bilan qilingan tarjima matnning semantik va natijada hissiy tomonini o'tkazishni o'z ichiga olmaydi. Bunday yordamchi tarjimon vositalarining muammosi sun'iy intellektni o'z-o'zini o'rganishga o'xshaydi. Shunga qaramay, bunday vositalar tarjima faoliyatida, ayniqsa yirik tarjima agentliklarida ajralmas hisoblanadi. Shuningdek, alohida so'zlar, jumlalar va butun iboralarni (masalan, Google Translate) avtomatik tarjima qilish uchun onlayn xizmatlar mavjud bo'lib, ular alohida iboralarning odamlar tomonidan tarjimasi haqidagi statistik ma'lumotlarga asoslanadi.

Tarjima sifati
Tarjimaning maqsadi munosabatlarni o'rnatishdir ekvivalentlik IT va PT o'rtasida; boshqacha qilib aytganda, ikkala matn ham bir xil xabarni o'z ichiga oladi; Tarjimon engib o'tishi kerak bo'lgan eng xilma-xil to'siqlarga qaramay, agar u ikkita mezonga javob bersa, tarjima muvaffaqiyatli hisoblanadi:

Aniqlik yoki ishonchlilik... Tarjima asl matnning ma'nosini qanchalik to'g'ri etkazishi bilan tavsiflanadi; maʼnoga biror narsani qoʻshish yoki ayirish, har qanday maʼno elementlarini kuchaytirish yoki susaytirish yoʻli bilan qiladimi.

Shaffoflik... Bu yerda gap ona tilida so‘zlashuvchi tomonidan tarjima sifatida emas, balki tarjima tilida tilning grammatik, sintaktik va idiomatik me’yorlariga mos keladigan asl matn sifatida qay darajada idrok etilishi haqida bormoqda.
Birinchi mezonga javob beradigan tarjimani "to'g'ri tarjima" deb atash mumkin; ikkinchi mezonga javob beradigan tarjima “idiomatik tarjima” sifatida tavsiflanadi.

Tarjimaning ishonchliligini baholash mezonlari matnning predmetiga, asl mazmunning to‘g‘riligiga, matnning turi, vazifasi va qo‘llanilishiga, uning adabiy sifatlariga, ijtimoiy-tarixiy sharoitga qarab farqlanadi.

Tarjimaning shaffofligini baholash mezonlari oddiyroq ko'rinadi: noidiomatik tarjima dissonant bo'lib, ko'plab mashinali tarjima tizimlari tomonidan amalga oshiriladigan so'zma-so'z tarjima jarayoni ko'pincha matnning birikmasligiga olib keladi.

Biroq, ba'zi holatlarda tarjimon bila turib so'zma-so'z tarjima qilishi mumkin. Masalan, badiiy va diniy matnlarni tarjimonlar ko‘pincha iloji boricha manba matnga yopishadi. Shu maqsadda ular maqsadli til chegaralarini ataylab "cho'zadilar", noidiomatik matn yaratadilar.

Tushunchalar aniqlik va shaffoflik da ko'rib chiqiladi zamonaviy nazariyalar turli yo'llar bilan tarjima qilish. Ma'qul bo'lgan tarjima ITning idiotilini saqlab qolishi kerak degan fikr ba'zi madaniyatlarda hukmronlik qiladi.

Tushunchalar aniqlik va shaffoflik G'arbda asosiy bo'lib qoladi. Boshqa madaniyatlarda ular har doim ham bunday maqomga ega emaslar. Masalan, hind eposi Ramayana Hindistonning turli tillarida ko'plab versiyalari bor va hikoyalar ko'pincha bir-biridan juda farq qiladi. Agar siz Hindiston (hind-aryan yoki dravid) tillarida tarjima qilish uchun ishlatiladigan so'zlarga e'tibor qaratsangiz, tarjimon erkinlikka ega ekanligi ayon bo'ladi.

Agar tarjimon ushbu mezonlarga qanday javob berishini baholash zarur bo'lsa, variantlardan biri uning asosiy falsafasini tahlil qilishdir. Falsafa alohida sahifalarda (missiya, qarash, qadriyatlar) aks ettirilishi mumkin, ammo bu matn faqat estetik vazifani bajarishi ehtimoli bor. Murojaatlarda “falsafa” o‘z aksini topgan, hujjatlardan o‘tgan va hokazolarda ishonchliroq bo‘ladi. Eng yaxshi variant tavsiyalardir.

Tarjima muammolari

Tarjima o‘ziga xos faoliyat sifatida murakkabdir. Bundan tashqari, amaliyotda tarjimon tarjima jarayonini yanada murakkablashtiradigan ko‘plab to‘siqlarni yengib o‘tishi kerak.

Manba kodidagi muammolar

Asl matn yakuniy emas va tarjima vaqtida qayta yozilmoqda
Matn o'qib bo'lmaydi
Matnda imlo xatolari mavjud
Matn shunchaki parcha
Matn yomon tuzilgan
Matnda etishmayotgan havolalar (masalan, tarjimon etishmayotgan fotosuratlar uchun sarlavhalarni yoki sarlavhalarni tarjima qilishi kerak)
Maktubmi yoki ruhmi?
Tarjimonning kitob ruhiga, atmosferasiga rioya qilish kerakmi yoki hamma narsani asl nusxadagidek, so'zma-so'z tarjima qilish kerakmi, degan savol tarjimaning muhim muammosidir (ingliz tilida bu tushunchalarda sadoqat / sadoqat atamalari mavjud - "aniqlik, uzatishning sodiqligi. " va shaffoflik - "shaffoflik, ravshanlik" ). Bu muammo tarjima sifati va uning asl nusxaga yaqinligi mezonlarini o‘lchash va aniqlash masalasi bilan chambarchas bog‘liq. Bu, shuningdek, tarjimonning erkinlik darajasi (ya'ni, u matnning qaysi uzunligi doirasida tarjima qilish huquqiga ega va undan chiqa olmaydi, tarjimaning o'ziga xos atom ob'ekti - ibora, iboraning bir qismi, ibora yoki paragraf).

Tarjimasizlik muammosi, ijtimoiy-madaniy komponent

Ko'pincha ba'zi so'zlarni tarjima qilib bo'lmaydimi degan bahs-munozaralar mavjud. Vaqti-vaqti bilan bunday so'zlarning ro'yxati tuziladi. Ko'pincha bu ro'yxatlar portugalcha so'zni o'z ichiga oladi (ispan tilida ham mavjud) saudade, bu tarjima qilish qiyin bo'lgan so'zga misol. U so‘zma-so‘z tarjimada “qayg‘uli sog‘inch” yoki “qayg‘uli tashnalik” deb tarjima qilinadi, lekin u tarjimaga kiritish qiyin bo‘lgan ba’zi nuanslarga ega: bu so‘z ijobiy bahoga ega, bu esa tarjimada yo‘qolgan noziklikdir. Agar tarjimon bir xil grammatik kategoriyada qolishga harakat qilsa, ba'zi so'zlar tarjimada qiyinchiliklarga olib keladi. Shunday qilib, boshqa tillarda rus tiliga mos keladigan so'zni topish qiyin nega yoki yahudiycha shlimzl ( shimazl), lekin, masalan, ingliz tilida "inquisitive" va "jinxed" sifatlari yaxshi mos keladi.

Tilshunoslar o'rganadilar sirli so'zlar mahalliy ma'nolarga ega va ko'pincha "tarjima qilib bo'lmaydigan" deb ataladi, lekin aslida bunday madaniy ma'noga ega so'zlar eng oson tarjima qilinadi - "ona" kabi universal tushunchalardan ham osonroq. Buning sababi, tarjima tilida bunday so'zlarni saqlashning ma'lum bir tarjima amaliyoti mavjudligi; ushbu maqsadlar uchun, agar u maqsadli tilda bo'lmasa, so'zni qarzga olishingiz mumkin. Masalan, Angliyadagi frantsuz restoranining menyusida u ko'proq yoziladi Pate de foie gras, Qanaqasiga Yog 'jigar pastasi, garchi bu mos ekvivalent bo'lsa ham. Shunga qaramay, aksariyat hollarda ingliz tilida yoziladi foie gras pate... Ba'zi hollarda faqat transkripsiya kerak bo'ladi: yaponcha so'z わ さ び ingliz tilida shunday transkripsiya qilinadi. vasabi... Berilishi maqbuldir qisqa Tasvir yoki ba'zi bir parallel tushuncha: わ さ び ingliz tiliga sifatida tarjima qilinishi mumkin Yapon xrensi("Yapon horseradish").

So'zning o'ziga xos madaniy rangi qanchalik aniq bo'lsa, uni tarjima qilish shunchalik oson bo'ladi. Misol uchun, ba'zi bir kam ma'lum nomi turar-joy kabi evro Avstraliyada, sifatida uzatiladi evro lotin alifbosiga asoslangan yozuv bilan har qanday tilda, lekin ba'zida siz boshqa variantlarni hisobga olishingiz kerak: Saragosa sifatida uzatilishi mumkin Saragossa, Saragos va hokazo. Yana bir misol: Xitoy (Chin. shínì) ingliz tilidagi sifatida berilgan Xitoy lekin boshqa tillarda boshqacha: Cina, Xitoy va hokazo.

Tarjima qilish qiyin bo'lgan so'zlar ko'pincha kichik, juda keng tarqalgan so'zlar bo'lib chiqadi. Masalan, ingliz tilidagi "olmoq" fe'lining barcha ma'nolari frantsuz tilining so'nggi nashrida deyarli etti ustunni egallaydi. - Inglizcha lug'at Robert-Kollins... Xuddi shu narsa oddiy ko'rinadigan, keng tarqalgan so'zlar uchun ham amal qiladi, masalan, "ket" (etti ustun), "kel" (to'rt yarim ustun) va hokazo.

Madaniy jihatlar tarjimani muammoli qilishi mumkin. Masalan, "non" so'zini olaylik. Bir qarashda, bu juda oddiy, kundalik foydalanishda faqat bitta aniq mavzuga ishora qiladi va bu so'z boshqa tillarda to'liq mos keladiganga o'xshaydi. Ammo agar siz mos ravishda rus, frantsuz va xitoyni "non" ni tasvirlashni yoki chizishni so'rasangiz, og'riq va ( bao), siz butunlay boshqacha natijalarga erishasiz. U qanday o'lchamlarga ega? Qanchalik achchiq? U shirinmi? U dilimlangan holda sotiladimi? Qayerdan olishingiz mumkin? Turli madaniyatdagi odamlar o'z tasavvurlarida butunlay boshqacha narsalarni chizishadi.

Asl tilda mavjud bo'lmagan manba tilning madaniy tushunchalarini tarjima qilish ayniqsa qiyin. Bunga misol bo'lardi inglizcha so'z maxfiylik, ya'ni G'arb tsivilizatsiyalarida shaxsning ustuvor mavqei bilan bog'liq madaniy va huquqiy tushunchalarning keng doirasi. Bu so'zni, masalan, rus tiliga tarjima qilish juda qiyin, shunchaki rus madaniy an'analarida mos keladigan tushuncha yo'qligi sababli.

Muammo ko'pincha ajrata olmaslikdir tarjima va lug'atga mos keladigan narsalarni qidiring. Lug'at mos keladi lug'atda har bir so'zning qisqa (odatda bir so'zli) ekvivalentlarini topish mumkin. Yuqorida aytib o'tilganidek, tarjima matn darajasida (so'zlar yoki jumlalar darajasida emas) bayonotlarning ma'nosi va maqsadini dekodlash va keyinchalik tarjima tilida matnning ma'nosi va maqsadini kodlashdir. kabi so'zlar saudade va shlimmazl, boshqa tillarda bitta so'zni etkazish qiyin, lekin ikki yoki undan ortiq so'z kerakli ma'noni etarli darajada etkazishi mumkin. "Non" so'zi "frantsuz noni", "xitoy noni", "jazoir noni" va hokazo iboralarni tez-tez ishlatganimiz uchun "non" so'zini tarjima qilib bo'lmaydigan deb hisoblash ehtimoli ko'proq. bu narsalarni ifodalovchi.

Bir tilda boshqa tilda mavjud bo‘lmagan tushunchalar bo‘lishi mumkin. Masalan, ikkala frantsuzcha so'z o'qituvchi va vouvoyer("Poke" va "poke") ingliz tiliga sifatida tarjima qilinishi mumkin "siz" deb murojaat qilish("siz" deb chaqiring), chunki ikkinchi shaxsning ingliz olmoshi birlik sen("Siz") eskirgan. Boshqa tomondan, kontekstga qarab ma'nosi Fransuzcha so'z o'qituvchi yoki ispancha tarbiyachi sifatida ingliz tiliga tarjima qilishi mumkin bilan birinchi ism shartlarida bo'lish("Ismlarga o'ting", "birovni yaxshi biling").

Mavzu bo'yicha turli darajadagi tafsilotlar ham muhim deb topiladi. Inglizcha so'z nimani anglatishi mumkin Mana("u erda turli ma'nolar)? Hatto ifoda kabi idiomatik foydalanishdan tashqari u erda, u erda, yig'lama keyin ko'plab mumkin bo'lgan variantlarni aniqlash mumkin. Ispancha so'zda Mana(u yerda) deb tarjima qilish mumkin ahí, lekin bu mavzu juda uzoq emasligini anglatadi; agar buyum etarlicha uzoqda bo'lsa, u holda egasi ispancha so'zini ishlatadi alli Agar bu so'z "u erda" degan ma'noni anglatmasa. Keyin ispaniyalikdan so'z kutish mumkin alla... Og'zaki nutqda buning aksi bo'ladi frantsuz: "u erda" uchun barcha uchta ispancha so'zlar va "bu erda" tushunchasi so'zda tobora ko'proq ifodalangan là... Ammo ob'ektning qaerdaligini qanday aniqlash mumkin?

Bundan tashqari, to'siq ko'pincha:

Dialekt so‘zlari va neologizmlar;
aniqlanmagan qisqartmalar va qisqartmalar;
tushunarsiz jargon.
Vaqt o'tishi bilan madaniyatlar va tillar o'zgaradi, shuning uchun tarjimalar o'z ahamiyatini yo'qotadi va eskiradi.
Tarjimaning yana bir jiddiy muammosi tarjimani bir tilda tarjimon o‘qigan narsani boshqa tilda yozib olish jarayoni sifatida talqin qilishdir. Tarjimondan asl muallifni to‘liq tushunishini qanday kutish mumkin? Tarjimon jiddiy ish qiladi, ammo muvaffaqiyatli ish uchun muallif maqtovga sazovor; birorta yozuvchidan tarjima qilinganni o‘sha yozuvchining asari deb hisoblash mumkinmi? Tarjima "huquqiy plagiat"mi? Tarjima asl nusxadan juda farq qilishi mumkin: masalan, “Astostotaning Galaktikaga qoʻllanmasi”ning qahramonlaridan biri yoki boshqa tarjimada “Ostotachining Galaktika boʻyicha qoʻllanmasi ( Avtostopchining Galaktika bo'yicha qo'llanmasi) Duglas Adamsning ismi Zaphod Beeblebrox... Ammo Adamsni frantsuz tiliga tarjima qilgan Jan Bonnefoy bu qahramon nomini berishni to'g'ri deb hisobladi Zapi bibici... Garchi bu juda muhim bo'lmasa-da, u hali ham hayratlanarli. Adamsning o'zi bunday erkinliklarni ma'qullamasligi mumkin. Ushbu kichik o'zgarishlarning aksariyati tarjimani moslashtirilgan matnga aylantiradi.

Tarjima bilan bog'liq muammolarni oldini olish uchun bir qator chora-tadbirlar talab qilinadi:

Tarjimada bitta so'zdan foydalaning (bir xil so'z uchun bir nechta sinonim shakllardan foydalanmang).
Matnni tinglovchilarga moslashtiring.
Bilimlar bazasini shakllantirish.
Agar siz tarjima qilmasangiz, lekin boshqa shaxs (tashkilot) - tarjima qilinmasligi kerak bo'lgan yoki faqat ma'lum bir tarzda tarjima qilinishi va tarjima qilinishi kerak bo'lgan atamalar ro'yxatini tuzing.
Taqdimot uslubingizni tushunadigan va tarjimaning mohiyatini tushunadigan bitta tarjimon bilan ishlang.
Badiiy nasr tarjimasi

Poetik tarjima

Badiiy uslub uslublar ichida eng harakatchan, ijodiy rivojlangani hisoblanadi. Agar ilmiy va rasmiy-ishbilarmonlik uslublari ularda qo'llaniladigan u yoki bu mazmunni ifodalash vositalari doirasini aniq belgilashga intilsa va so'zlashuv va publitsistik uslublar, garchi yangilikka ko'proq ochiq bo'lsa-da, harakatchan va o'zgaruvchan bo'lsa ham, ularning juda muhimligi sababli. demokratik yo'nalish yangilik va ijodiy ixtirochilikning ma'lum chegaralaridan tashqariga chiqmaydi, keyin badiiy uslub tom ma'noda yangi, ilgari noma'lum bo'lgan harakat yo'lida hech qanday to'siqlarni bilmaydi. Bundan tashqari, ifodaning yangiligi va g'ayrioddiyligi ushbu funktsional uslub doirasida muvaffaqiyatli muloqot qilish uchun shart bo'ladi.

Badiiy matnlarda yoritilgan mavzularning chegaralanganligiga qaramay (inson hayoti, uning ichki dunyo), ularni oshkor qilish uchun foydalaniladigan vositalar cheksiz xilma-xildir. Shu bilan birga, har bir haqiqiy so‘z san’atkori nimanidir yangicha aytishga, o‘quvchilar e’tiborini abadiy savollarga qaratishga intiladi, buning uchun u shunchaki yangi badiiy ifoda vositalarini izlashi kerak.

Badiiy matnlar ham boshqa barcha matnlardan butunlay boshqacha estetik maqomga ega. Agar fan voqelikka prinsipial ratsionalistik yondashishdan kelib chiqsa, san’at umuman irratsional bo‘lmasa ham, tubdan intuitivdir. Natijada, Gegelning fikricha, «san'at asarlarining manbai fantaziyaning erkin faoliyati bo'lib, u o'z xayoliy narsalarni yaratishda tabiatning o'zidan ham erkinroqdir». Binobarin, adabiyotshunoslar va so‘z san’atkorlarining o‘zlari, umuman, san’atning, xususan, so‘z san’atining tabiatida yotgan buyuk sirni, “sirli ne’mat”ni anglab yetish inson uchun ulkan qiyinchilik haqida deyarli bir ovozdan gapiradilar. qo‘shiq” (A. Axmatova).

Adabiy matnlar va jamiyat boshqalarga qaraganda uzoqroq davom etadi. Hatto eng zukko mualliflarning ilmiy ishlari ko'pi bilan bir necha asrlar davomida yashaydi, keyin ular tarixiy nuqtai nazardan muhim bo'lsa-da, lekin atrofimizdagi dunyo haqidagi bilimlarning to'liqligi ma'nosida eskirgan asarlar toifasiga kiradi. Diplomatik hujjatlar bundan ham qisqaroq. Dunyodagi kuchlarning siyosiy va iqtisodiy moslashuvidagi har qanday o'zgarishlar ilgari erishilgan ko'plab kelishuvlarga chek qo'yadi, ularni zamonaviylikdan tarixga aylantirgan hujjatlarni tarjima qiladi. Publitsistik va so‘zlashuv nutqi namunalari butunlay “efemer”dir. San'at asarlari ming yillar davomida yashaydi. Bu deyarli abadiy badiiy asarlarni tarjima qilish uchun ajratilgan vaqt beqiyos qisqa. Asl nusxalar eskirmaydi, eski tarjimalar esa yangilari bilan almashtiriladi. Va bu ham tushunarli: tarjima, TL va madaniyatida asl nusxaning butun "organizmini" takrorlamasdan, uning mumkin bo'lgan talqinlaridan faqat bittasini aks ettirgan. Jamiyat rivojlanib borar ekan, u buyuk asl asarning yangi mazmunli rejalarini idrok eta oladi va yangi (lekin, aslida bir xil sahnaviy) tarjimalarni hayotga tatbiq etadi.

Badiiy matnlar maxsus estetik axborot tashuvchisi hisoblanadi. Shu bilan birga, ularda hissiy ma'lumotlar ham juda yorqin ifodalangan. Siz hatto ushbu ikki turdagi ma'lumotlarning uyg'unligi haqida gapirishingiz mumkin - hissiy va estetik ma'lumotlar. Kognitiv ma'lumotlar, garchi u adabiy matnda ham taqdim etilishi mumkin bo'lsa-da, ilmiy yoki rasmiy biznes uslublarida, hatto so'zlashuv kundalik va jurnalistik uslublarda bo'lgani kabi, unda hali ham etakchi rol o'ynamaydi.

Aristotelning so'zlariga ko'ra, she'riyat (u har qanday turni tushungan badiiy ijod) tarixga ko'proq to'g'ri keladi (ya'ni, haqiqatning haqiqatda tasdiqlangan tasviri), chunki u tarix sifatida nima sodir bo'lganini emas, balki nima sodir bo'lishi kerakligini (kerak bo'lgan) ko'rsatadi. Badiiy matndagi kognitiv ma'lumotlarning holati estetik ma'lumotlarning maqomidan unchalik yuqori emas, chunki asosiy vazifa haqiqatan ham san'at asari- e'tiborimizni umumbashariy, asosiy narsa, abadiyatga qaratish, bu boqiylikni xususiyda anglashga yordam berish, bunda to'xtamasdan, shoirning ta'kidlashicha, hamma narsaning mohiyatiga yetib borish.

Yozuvchi har doim o'zini shaxsan tanishtiradi. Muallif mavzuni, uni ifodalash usullarini va hokazolarni tanlashda mutlaqo erkindir. Adabiy shakl va janr an’analari ijodkorning so‘z erkinligini cheklovchi omil bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Masalan, sonet tuzayotgan shoir italyan “Tresento”sidan tortib to o‘zining adabiy-tarixiy davrigacha bo‘lgan sonet tarixini shunchaki ko‘zdan kechira olmaydi. Shu bilan birga, san'atning rivojlanish tarixi shuni ko'rsatadiki, bu to'siqni engib o'tish mumkin. Nosirlar, shoirlar va dramaturglar vaqt o‘tishi bilan an’anaviy janr va shakllarni, strukturaviy va uslubiy adabiy qonunlarni qayta ko‘rib chiqadilar, ularning chegaralari xiralashgan, ular bir-biriga qo‘shilib ketgandek, tanib bo‘lmas darajada o‘zgarib ketadi.

Har qanday shaxs adabiy matnni oluvchi sifatida harakat qilishi mumkin. Tabiiyki, buning uchun siz badiiy matnga qiziqish ko'rsatishingiz, uni idrok etishni xohlashingiz, o'zingizni estetik jihatdan rivojlantirishingiz kerak.

Lekin badiiy matnni idrok etish masalasining o‘ziga xos xususiyatlari bor. Badiiy matnning har bir oluvchisi o'qish huquqiga ega va unda o'ziga xos narsani o'qiydi, bu bizga uning ambivalentlik kabi xususiyati haqida gapirishga imkon beradi, ya'ni. noaniqlik, bir nechta (ko'p, hatto cheksiz sonli) talqinlarga ochiqlik.

Ko'pincha adabiy matn ko'p qatlamli bo'lib ko'rinadi: syujetning yuzaki sathining orqasida chuqurroq darajadagi belgilar, tasvirlar, g'oyalar va boshqalar paydo bo'lishi mumkin. Shuning uchun ham chinakam iste'dodli badiiy matnni tarjima qilish juda qiyin. U boshqa madaniy va estetik muhitda etkazish qiyin bo'lgan juda ko'p narsalarni o'z ichiga oladi va butun hajmni saqlab qolish deyarli mumkin emas. badiiy vositalar va ularning muvozanati va o'zaro ta'sirida mazmunli rejalar. Shuning uchun ham so‘zning buyuk tarjimonlari va ijodkorlari ham badiiy tarjima imkoniyatlarini, shu bilan birga, umuman tarjima imkoniyatlarini inkor etib, haddan oshdi.

So'z san'atkori o'z fikrlari va his-tuyg'ularini ifodalash va ularni o'quvchiga etkazish uchun foydalanadigan barcha lingvistik vositalar va mexanizmlarning hech bo'lmaganda to'liq ro'yxatini tuzish qiyin, ayniqsa bu vositalar to'plami davrlarga qarab farq qiladi. davrga (bu qisman adabiy-estetik maktablar, oqimlar, davrlar dinamikasida aks etadi), muallifdan muallifgacha. Tilning butun hajmi, undagi barcha mexanizmlar ma'lum bir tarixiy davrda badiiy ifoda vositasiga aylanishi mumkin. Milliy adabiyotning ahvoli, uning rivoji va takomillashuvi, tarixi va an’analari, tilining ifoda vositalarining rang-barangligi, uslubiy daraja va darajalari ko‘p jihatdan milliy til va milliy adabiyot rivojidan dalolat berishi bejiz emas. so‘z san’atkorlarining salmoqli hissasi tufayli. Italiya adabiyoti va italyan tili uchun Dante shunday edi; ingliz tili va adabiyoti uchun Chaucer va Shekspir shunday edi; bu Pushkin edi - rus tili va adabiyoti uchun.

Badiiy matnning eng yorqin ajralib turadigan xususiyati, ehtimol, bir xil mazmun tekisligiga mos keladigan ifoda rejalarini yangilashning kuchli usuli bo'lgan tropik va nutq figuralaridan o'ta faol foydalanishdir. Bu, yuqorida aytib o'tilganidek, badiiy matnning yaratilishi va faoliyatining asosiy tamoyilidir: san'atni qiziqtiradigan mavzular va muammolarning cheklanganligi bilan, so'z rassomi cheksiz (yoki faqat tilning o'zi bilan cheklangan) palitraga ega. badiiy vositalar va texnikalar. Badiiy matn tarjimasining reprezentativligi haqida gapirganda, bu erda uning mezonlari soni sezilarli darajada ortib borayotganini ta'kidlash kerak.

Chet til madaniyatida asl nusxani to‘liq ifodalovchi matn yaratish uchun tarjimon ko‘proq talablarga javob berishi kerak. Bunday mezonlar orasida, albatta, ma'lum bir asar badiiy uslubining muhim tarkibiy qismi sifatida imkon qadar ko'proq tropik va nutq figuralarining saqlanishini nomlash kerak. Tarjima asl nusxaning yaratilish davrini ko‘rsatishi kerak: agar biz antiqa matn bilan shug‘ullanayotgan bo‘lsak, tarjima ham antiqa matn taassurotini qoldirishi kerak; hech bo'lmaganda u yoki buning asosiy xususiyatlarini ifodalaydi adabiy yo'nalish muallif tegishli bo'lgan; asl muallifning individual uslubini takrorlang.

Tarjimaning eng qiyin turlaridan biri sifatida nom qozongan she’r tarjimasiga badiiy adabiyotdan ko‘ra qattiqroq talablar qo‘yiladi. U ifoda rejasining nafaqat mazmunini, balki ba'zi (asosiy) xususiyatlarini ham takrorlashi kerak (bu, qoida tariqasida, nasrda etarli bo'lishi mumkin), balki ritmik va metrik xususiyatlarni ko'paytirishga intilishi, soni va almashinish tamoyilini saqlashi kerak. oyoqlari (agar ular bir xil bo'lmasa). Bundan tashqari, she’r tarjimoni qofiya xususiyatlarini (masalan, V. Bryusov she’r tarjimonidan tarjimada qofiyadosh so‘zlardan kamida bittasini saqlab qolishni talab qiladi), qofiya almashinish turini, kadensni, tuzilishini takrorlashi kerak. baytlar. Iloji bo'lsa, tarjimon asl nusxaning ovozini ham uzatishi kerak. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, ideal holda tarjimon hamma narsani, amalda esa ko'p narsani saqlashi kerak. Shunday qilib, she'riy tarjimada reprezentativlik mezonlari ancha ko'payadi.

Bir nechta komponentlardan tashkil topgan uslub figurasi sifatida takrorlashdan tashqari, badiiy va badiiy bo'lmagan matn ritmik matn qismlari va ritmik bo'lmagan fon o'rtasidagi kontrastdan foydalanishni o'z ichiga olishi mumkin. Takrorlash haqiqatini ta'kidlashga imkon beradigan ushbu uslub qadim zamonlardan beri og'zaki va yozma nutqda qo'llanilgan. Uning uzatilishi tarjimon uchun qiyin emas. Oratorik davr deb ataladigan ritmik parcha bir hil tobe bo'laklarning parallelligi yoki bir hil a'zolar leksik takrorga asoslangan jumlalar va tarjimon uchun asosiy narsa funktsional dominantlarni tahlil qilishda uning qurilish tamoyilini aniqlashdir.

Tarjimonning vazifasi, agar u sintaktik va leksik takrorlashdan tashqari, fonemik takrorni takrorlashi kerak bo'lsa, murakkablashadi. Kognitiv tutilish kamdan-kam hollarda ikkinchi darajali rol o'ynaydi, ya'ni. matnda so'zlarning asosiy ma'nolar majmuasi, shu jumladan fonemik takrorlash orqali bog'langan so'zlar saqlanishi kerak), shuning uchun takrorlanish fakti va uning sifat turi odatda saqlanib qoladi.

Umuman olganda, she'riyatda ham, nasrda ham ritm va fonematik takrorlash, shu jumladan qofiya birikmasini uzatish juda mumkin, ammo real, asosan matnning tizimli funktsional dominanti bo'lib chiqsa, chunki tarjimon pozitsion kompensatsiya olish huquqi.

Aytish joizki, she’r tarjimasining reprezentativlik mezonlari doirasi turli madaniyatlarda turlicha. Masalan, bizning mamlakatimizda she’rni nazmda tarjima qilish odat tusiga kirgan bo‘lsa, frantsuz an’analarida she’r ko‘proq nasrda tarjima qilinadi.

Fonemik takrorlashning turli ma'noli so'zlarni bog'lash qobiliyati va uning estetik jozibasi uning qo'llanish doirasini kengaytirishga sababdir. Biroq, rus madaniyati uchun matn juda kam xarakterlidir (garchi bu juda mumkin bo'lsa-da va yuzaga keladi, ammo, asosan, boshlang'ich morfema kompleksi sifatida: "yuradi va qaraydi", "chidaydi - oshiq bo'ladi") va shuning uchun. , rus o'quvchisi uchun kamroq estetik ahamiyatini hisobga olgan holda, tarjimon uni o'tkazishni rad etishga haqli. Fonemik takrorlashni o'tkazish zarurligi to'g'risidagi qaror, agar u intralingual tarkibning tarkibiy qismi sifatida tarjima invariantiga kiritilgan bo'lsa, bir ma'noda qabul qilinadi: masalan, qadimgi german alliteratsiyasi oyatida yozilgan matnni tarjima qilishda:
she'riy shakl an'anaviy ravishda qat'iy cheklovlar doirasida joylashtirilgan. Ritm, hajm, oyoq soni, qofiya, qofiyalarning almashinish turi, kadens, bayt, naqorat, ovoz yozish - bular shaklning xususiyatlari, ular birlashganda misraga musiqiylikning alohida parametrini, o'sha ichki ramka nurlarini beradi. misraning me’moriy tuzilishiga cheksiz joziba baxsh etadi. Hech bir boshqa matnda shakl o'yini unchalik muhim emas, boshqa hech bir joyda estetik ma'lumot she'riyatdagi kabi vositalar kontsentratsiyasi bilan ifodalanmaydi. Yuqorida ma’lum qilganimizdek, badiiy matnda estetik ma’lumotlar ustunlik qilganligi sababli tarjimada barcha nomli rasmiy xususiyatlar ustunlik qiladi.

Zamonaviy Evropa she'riyati birinchi navbatda sillabotonika (metr - qofiya) va ver-libre (ko'pincha takrorlash bilan qo'llab-quvvatlanadigan urg'u va urg'usiz bo'g'inlarning notekis almashinishiga asoslangan murakkab algoritm) bilan ifodalanadi. Bo‘g‘inlar va tonik she’rlar kamroq uchraydi – ikkalasi ham o‘tgan asrlar she’riyati uchun ko‘proq xosdir. Agar asl tilda ham, ko‘rsatma tilda ham ushbu misra tizimidan foydalanish an’anasi mavjud bo‘lsa, tarjimonning vazifasi uning asl nusxa muallifida ko‘rgan timsoliga amal qilishga harakat qilishdir:

1) o'lcham va oyoq izini saqlang: iambik tetrametrni iambik tetrametr bilan emas, balki iambik tetrametr bilan va xorea tetrametri bilan uzating; agar to'xtash raqami o'zgarsa (aytaylik, birinchi qatorda oltita, ikkinchisida to'rtta) bo'lsa, bu algoritmni ham saqlang;

2) kadensni saqlang, ya'ni qofiyaning urg'udan keyingi qismining mavjudligi / yo'qligi (erkak, ayol, daktilik oxirlar) - axir, ayol qofiyasini erkak qofiya bilan almashtirish oyatning musiqiy intonatsiyasini o'zgartiradi. baquvvat, qat'iyatli ohangdor, qat'iyatsiz;

3) olmoshlarning almashinish turini saqlab qolish - qo'shni, o'zaro, o'rab oluvchi olmoshlar nafaqat mazmunning ma'lum bir ohangini yaratish bilan bog'liq (masalan, qo'shni olmosh qo'shiq omboriga xosdir, o'zaro qofiya esa ko'proq. syujet hikoyasi uchun), balki janr va she'riy shakllarni loyihalashning uzoq yillik an'analari bilan ham: qo'shni qofiya xalq qo'shiqlarida uzoq vaqtdan beri qo'llanilgan, o'rab turgan qofiya sonet shakli uchun zaruriy shartdir;

4) ovozli yozuvni aks ettirish - uni to'liq saqlab qolishning iloji yo'q, lekin eng muhimi, tarjimada asl fonemaga tovush jihatidan o'xshash fonemaning takrorlanishini saqlab, uning rangini takrorlashdir. tarjimon ko'pincha fonetik takror bog'laydigan so'zlarning ma'nolari orasidagi bog'lanishni qurbon qilishga majbur bo'ladi, chunki takrorlash orqali bog'langan asl so'zlarning ma'nosiga mos keladigan so'zlarda takrorning barcha tarkibiy qismlarini joylashtirish mumkin bo'lmaydi; aksariyat misralarda kuzatilgan va sonorantlar foizining ortishi kabi hodisa - lekin tajribali tarjimon bu xususiyatni tarjimada, qoida tariqasida, intuitiv tarzda etkazadi va faqat yangi boshlovchi sonorantlarni o'z ichiga olgan so'zlarni tanlashda ongli ravishda harakat qilishi kerak;

Agar versifikasiya anʼanalari boshqacha boʻlsa, tarjimon yo yaqin analogni izlash yoʻlidan boradi (shuning uchun Gnedich “Iliada”ni tarjima qilganda qadimgi yunon metrik heksametri modeli asosida sillabo-tonik heksametr qurgan) yoki oʻrniga oʻtadi. maqsadli tilning an'anaviy tizimi bilan original tizimi, lekin boshqa xususiyatlarini saqlab qolish uchun intiladi (shuning uchun , ko'p tarjimonlar iambics va xorea qadimiy german alliterativ she'rni etkazish uchun harakat, lekin dastlabki alliteratsiya va caesura saqlab qolish bilan).

Nasr yoki she’rning badiiy tarjimasi haqiqiy san’atdir. Tarjimonlarning o‘zlari badiiy tarjimani eng qiyinlaridan biri deb bilishlari bejiz emas. Rasmiy iboralar kutilgan ma'lumotni etkazishi kerak bo'lsa, uni biznes tarjimasi bilan taqqoslab bo'lmaydi. Bu tez javob berish va fikrlarni to'g'ri shakllantirish muhim bo'lgan sinxron tarjimaga o'xshamaydi, lekin jumlaning uyg'unligi yo'qligi juda kechiriladi. Badiiy tarjimaning o‘ziga xos xususiyatlari va, albatta, biz ushbu tadqiqot jarayonida ko‘rib chiqadigan muammolari bo‘lsa, ajab emas.

Badiiy tarjimaning ta’rifi
"Tarjima" so'zi taniqli va umume'tirof etilgan so'zlardan biridir, ammo u inson faoliyatining alohida turini va uning natijasini belgilash sifatida tushuntirish va terminologik ta'rifni talab qiladi. Bu shuni bildiradiki:

1) aqliy harakat shaklida sodir bo'ladigan va birida - asl tilda (FL) paydo bo'lgan nutq asari (matn yoki og'zaki nutq) boshqa - tarjima - tilda qayta yaratilishidan iborat bo'lgan jarayon. L); ...

2) bu jarayonning natijasi, ya'ni TL dagi yangi nutq asari (matn yoki og'zaki nutq). ...

Loyihamiz doirasida biz ushbu atamaning ikkinchi ma'nosini, ya'ni tarjima jarayoni natijasida olingan yangi nutq asarini ko'rib chiqamiz. Loyiha mavzusidan so‘ng e’tiborimiz badiiy tarjimaga qaratiladi.

Badiiy tarjima faoliyat sifatida bir turdir adabiy ijod, bu jarayonda bir tilda yozilgan asar boshqa tilda, muallif matniga iloji boricha yaqinroq, uning barcha nuanslari uzatilgan holda qayta yaratiladi. Shunga ko'ra, biz bu jarayonning natijasini asl tilda yozilgan va tarjima tili yordamida qayta yaratilgan adabiy asarni ko'rib chiqamiz.

Ushbu ishning amaliy qismida badiiy tarjimani nima yaxshi badiiy tarjima qilishini aniqlashga harakat qilamiz. Buning uchun tarjima qanday va qaysi auditoriya tomonidan baholanishini aniqlashimiz kerak.

Slovak olimi F.Mikoning formulasiga ko'ra, "tarjima adabiy asarning mavjudligi shakllaridan biridir". Bu o‘rinda, albatta, badiiy tarjima haqida gapiramiz. Tarjimalar adabiy asarlar kitobxon tomonidan asl asar sifatida qabul qilinadi.

Ularning "bizniki" va "o'zga sayyoraliklar" tutashgan joyida joylashgan adabiyotning maxsus qatlami sifatida tushunish darajasi har safar aniq o'quvchiga bog'liq. Shunday qilib, Pervushina E.A. asarida “Adabiy tarjima muammo sifatida

qiyosiy adabiyotshunoslik "jahon adabiyoti kontekstida alohida millatlararo o'rinni egallagan tarjima adabiyoti fenomenini ta'kidladi. Biroq, tarjima asarini idrok etishdagi, shuningdek, uning ishlashidagi barcha farqlarga qaramay, ikkala element ham doimo mavjud: uning so'z san'atiga tegishliligi (rus adabiyoti bilan umumiy) va "xorijiy til" kelib chiqishi (bilan bog'liq). tarjima sanʼati va uni rus adabiyotidan farqlash).

Yangi lingvistik muhitda tarjimani adabiy asar sifatida qabul qilish ortida uning yaratilish jarayonlari va tarjimon, uni yaratuvchining shaxsi, shuningdek, uning yangi auditoriyaga va ta'sir ob'ektining o'ziga va ob'ektiga ta'siri yotadi. ta'sirini nafaqat individual o'quvchi, balki tarjima qilingan barcha adabiyotlarda ham tushunish kerak.

Tarjima boshqa til muhitida ishlaydi mustaqil ish og'zaki san'at va faqat uning doirasida uni idrok etish va baholash mumkin; ammo qiyosiy adabiyotshunoslik nuqtai nazaridan, uni asliyat bilan - va bir xil tildagi boshqa tarjimalar va boshqa tillarga tarjimalar bilan - tipologik jihatdan o'xshash hodisa sifatida taqqoslash va ular orasidagi farqlarni tushunish mumkin. u yoki bu tarjima yaratilish davrida mavjud bo'lgan ijtimoiy normalardagi farqlar doirasi.

Har qanday ijtimoiy norma singari, tarjima normasi ham jamiyat shaxsning xatti-harakatlarini belgilaydigan mexanizmdir. A.D.Shvaytserning fikricha tarjimaning ijtimoiy normasi - bu tarjima strategiyasini tanlashni belgilovchi eng umumiy qoidalar majmuidir. Oxir oqibat, bu qoidalar jamiyat tarjimonga qo'yadigan talablarni aks ettiradi. Bir marta va umuman berilgan narsa bo'lmasdan, ular madaniyatdan madaniyatga, davrdan davrga va matnning bir turi (janri) dan boshqasiga o'zgaradi. Biroq bir-biriga zamondosh tarjimonlar tomonidan amalga oshirilgan bir xil adabiy asar tarjimalaridagi farqlarni (ba'zan juda muhim) faqat ijtimoiy normalar doirasida izohlab bo'lmaydi. Bir vaqtning o'zida yashash, ular bir xil ta'sir qiladi ijtimoiy norma, yuqorida aytib o'tilganidek, tarjima strategiyasini tanlash uchun faqat eng umumiy qoidalarni taklif qiladi.

Badiiy tarjimaning rivojlanish tarixini qisqacha ko‘rib chiqish tafovutlar sabablarini aniqlashga yordam beradi.

Badiiy tarjima

1. Badiiy adabiyot sohasida faoliyat yurituvchi tarjima turi. Bu dunyoning madaniy rivojlanishi va insoniyatning jamoaviy xotirasini kengaytirish vositasi, madaniyatning o'zi omilidir. Uning nazariy asosini tarjimaning adabiy nazariyasi tashkil etadi, u ham tarixiy va adabiy muammolarni hal qilishga qaratilgan.

2. Badiiy adabiyot tarjimasi. Badiiy asarlarni tarjima qilishning yagona qoidasi bor - tarjima qilingan asarning ruhini etkazish, uni rus tiliga etkazishdan boshqa yo'l bilan amalga oshirib bo'lmaydi, agar muallifning o'zi rus bo'lsa, uni rus tilida yozgandek.

3. Har bir tarjima o'quvchida asl nusxa "o'z"ida qanday taassurot qoldirishi kerak.

4. Badiiy tarjimada hech qanday nashrga, oʻsishga, oʻzgartirishga yoʻl qoʻyilmaydi. Agar ishda kamchiliklar bo'lsa - va ularni to'g'ri etkazish kerak. Bunday tarjimalardan maqsad tilni bilmaganliklari sababli qo‘lida bo‘lmaganlar uchun iloji bo‘lsa, asl nusxani almashtirib, undan bahramand bo‘lish, hukm qilish uchun vosita va imkoniyat yaratishdir.

5. Tarjimon (badiiy asar) qanchalik kam tajriba, mehnatsevarlik va qobiliyatga ega bo'lsa, u shunchalik ko'p talqin qilish erkinligini da'vo qilib, o'zini asossiz erkinliklar va uydirmalarga yo'l qo'yadi. Tajribali tarjimon asliyatga sodiqlik yo‘lida o‘z ijodiy tasavvurini pasaytiradi. Yomon tarjimon unga, yaxshi tarjimon muallifga tortiladi.

6. Badiiy adabiy asarlarning tarjimasi, unda asl nusxaning individual o'ziga xosligi takrorlanadi va uning estetik idroki saqlanib qoladi.

7. Chet tilidagi matn mazmunining nozik tomonlarini, uning obrazli tizimini saqlaydigan tarjima, ham manba tilning, ham ob'ekt tilining semantik va ekspressiv xususiyatlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.

8. Maxsus ko'rinish aloqa faoliyati... Badiiy matnni tarjima qilishda biz utilitar ma'nodagi tarjima bilan emas, balki o'ziga xos madaniyatlararo, madaniy-etnik va badiiy muloqot turi bilan shug'ullanamiz, buning uchun matnning o'zi muhim semantik qiymat sifatida o'zgarmas qadriyatdir. badiiy tasvir va idrok etish ob'ekti.

Boshqa lug'atlarda "adabiy tarjima" nima ekanligini ko'ring:
adabiy tarjima- adabiy ijodning bir turi, bu jarayonda bir tilda mavjud bo‘lgan asar boshqa tilda qayta yaratiladi, shuningdek, bu jarayonning natijasi. Rubrika: Adabiyotning janr va janrlari Misol: Gomer Odisseyi, V.A. tarjimasi. Jukovskiy Voevoda A. ......

Badiiy tarjima- adabiy ijodning bir turi, bu jarayonda bir tilda mavjud asar boshqa tilda qayta yaratiladi. Adabiyot o'zining og'zaki tabiatiga ko'ra, til chegaralari bilan yopilgan yagona san'atdir: musiqadan farqli o'laroq ... ... Buyuk Sovet Entsiklopediyasi

adabiy tarjima- bir tilda yozilgan asar boshqa tilda, iloji bo‘lsa, muallif matniga yaqin, barcha nozik tomonlarini o‘tkazgan holda qayta yaratiladigan adabiy ijodning o‘ziga xos turi. Tarjima badiiy ijoddan farq qiladi, ... ... Adabiy ensiklopediya

san'at- adj., uptr. qarang. tez-tez Morfologiya: badiiy va badiiy, badiiy, badiiy, badiiy; ko'proq badiiy; ikki qavatli karavot badiiy jihatdan 1. Badiiy san'at va san'at asarlari bilan bog'liq bo'lgan hamma narsani anglatadi. ... ... Izohli lug'at Dmitrieva

tarjima- og'zaki nutq yoki yozma matn mazmunini boshqa til orqali uzatish. Tarjima so'zma-so'z. Xorijiy matnni boshqa tilga manba tilidagi so‘zlarni ularning tildagi ekvivalentlari o‘rniga mexanik almashtirish yo‘li bilan tarjima qilish.
Badiiy (adabiy) tarjima - estetik idrokni saqlab qolgan holda asl nusxaning individual oʻziga xosligini, uning uslubi va bayon qilish uslubini taqdim etuvchi badiiy asar tarjimasi.

Badiiy tarjimaning kichik turlari:

pyesalar tarjimasi,

satirik asarlar tarjimasi,

she'r tarjimasi,

badiiy adabiyot tarjimasi,

so'zlarni tarjima qilish va boshqalar.

Badiiy asar xalq hayotini, uning urf-odatlarini, uning atrofidagi voqelikni aks ettiradi, aytish mumkinki, bu shunday aks ettirish usullaridan biridir. Badiiy asarni tarjima qilishda asl matnning estetikasini, shakli va mazmunini saqlashga katta ahamiyat beriladi. Badiiy tarjimada bir qator oʻziga xos xususiyatlar yashiringan boʻlib, ular quyida muhokama qilinadi.

Birinchidan, bu literalizmning deyarli yo'qligi. Badiiy tarjimaning mohiyati shundaki, u asl nusxani kompensatsiyalangan qayta hikoya qilishdir, bu mutlaqo aniqlikni talab qilmaydi, bu uni, masalan, texnik tarjimadan ajratib turadi. Badiiy asarning ideal tarjimasi, odatda, tarjimonning tarjimaning turli variantlarini izlashi, tarjima oʻzgarishlaridan keng foydalanishi va ularni mohirlik bilan qoʻllashi, goʻyo oʻziga xos ijodkorlik bilan shugʻullangandek, matnni boshqa tilda qayta yaratishi kabi qabul qilinadi. Binobarin, badiiy asar tarjimoni ijodiy xususiyatga ega bo‘lishi, muallifning asosiy g‘oyasini to‘liq anglay olish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. Lekin, muqaddimada qayd etishga muvaffaq bo‘lganimizdek, tarjimon muallif soyasida qolishi, imkon qadar muallif uslubini saqlab qolishi va hech qanday holatda asl nusxaning asosiy ma’nosini buzmasligi kerak. Shunga ko'ra, qiyinchilik haddan tashqari erkinlik va haddan tashqari literalizm o'rtasidagi muvozanatni saqlash qobiliyatidadir, bu esa asl nusxaning uslubi va xabariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Badiiy tarjimaning navbatdagi xususiyati asl asarning oʻziga xos jihati, masalan, idiomalar, frazeologik birliklar, gaplar va boshqa turgʻun iboralar bilan bogʻliq boʻlib, ularning soʻzma-soʻz tarjimasi asl nusxaning semantik yukini toʻliq yoki qisman aks ettirmaydi. . Tarjimon so‘z birikmalari bilan shug‘ullanadi, turli o‘zgarishlarni qo‘llaydi, bu esa badiiy tarjimada oson ish emas.

Badiiy tarjimaning uchinchi xususiyati uning shaxsiy xarakteri, ya’ni. badiiy adabiyotning ideal tarjimasini faqat o'zi ma'lum bir adabiy qobiliyatga ega bo'lgan tarjimon amalga oshirishi mumkin. Odatda, bunday turdagi tarjima jarayonida avval aytib o‘tilganidek, asl nusxaning tarjimasining to‘g‘riligi emas, balki kitobni o‘qigandan so‘ng kitobni oluvchida qanday his-tuyg‘ular, fikr va taassurotlar paydo bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Ular asl nusxa o'qilgandek taxminan bir xil bo'lishi kerak.

Boshqasi xususiyat davrning madaniy xususiyatlari va uslubiga mos kelishiga qat'iy rioya qilish kerakligida yotadi. Tarjimon oldida muallif yashagan yoki u yozgan davr, muallif bo‘lgan mamlakat madaniyati, butun asar ruhi bilan singdirish vazifasi turibdi.

Ingliz tilidagi badiiy adabiyotni tarjima qilishda e'tiborga olish kerak bo'lgan muhim tarjima tamoyillari:

1) Buxgalteriya hisobi grammatik ma'nolar tarjima paytida.

Barcha tillarda iboralar o‘z birligida qabul qilinadi grammatik shakl va leksik tarkibi. Agar sizda bilim bo'lmasa, jumlaning to'g'ri ma'nosini tushunish qiyin Ingliz dizaynlar... Misol uchun, ingliz tilida rus tiliga qaraganda ko'proq vaqtinchalik shakllar mavjud.

2) So'zlarning tartibi va ifoda tuzilishi.

Ingliz tilida so'z tartibi grammatik funktsiyaga ega. Gapdagi mantiqiy urg'u va semantik markazning joylashishini hisobga olish kerak. Misol keltiraylik, avval tilga olinmagan “yangi” jumlasini tarjima qilish jarayonida bu ko‘pincha grammatik predikat bilan mos kelmaydigan semantik predikat bo‘ladi.

3) Tarjima paytida gap bo`laklari va gap a`zolarining o`rnini almashtirish.

Ko'pincha ruscha otlar shaxssiz shakllarni almashtiradi Inglizcha fe'llar... Ba'zida rus tilida tegishli fe'l yo'q, keyin almashtirish majburiy bo'ladi.

4) Tarjima uchun so'zlarni moslashtirish.

Har qanday lug'atda variant mosliklari va ekvivalentlarini taqqoslash mavjud. Ekvivalentlar ikki xil tildagi lug‘at o‘yinlari bo‘lib, ular doimiy, teng va kontekstdan mustaqil hisoblanadi. Natijada, ekvivalent korrelyatsiya har doim bir xil bo'lishini hisobga olgan holda tarjimonda tanlov bo'lmasligi mumkin: u aynan shu ekvivalentdan foydalanishi kerak. Bundan boshqa har qanday tarjima noto'g'ri deb hisoblanadi.

5) Rus va ingliz tillarida ifodalilik darajasi har xil.

Rus adabiyotida jarangli iboralarni qo'llash an'analari ingliz tilidagi kabi kuchli emas. Badiiy adabiyotning rusiyzabon o'quvchilari, qoida tariqasida, bunday asarni yuqori stilistik me'yorga mos keladigan matn sifatida tasavvur qilishadi, shuning uchun unda jargon mavjudligi istalmagan, garchi yaqinda u tez-tez paydo bo'lgan va, qoida tariqasida, mumkin. .

Ona tilida so'zlashuvchilar orasida san'at asarini tushunish, birinchi navbatda, ularning voqeligi va ona madaniyatining xususiyatlarini bilishga asoslanadi va boshqa madaniyat vakili bir xil san'at asarini tushunishda bir qator qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. mahalliy til, agar u munosib darajada qilingan tarjimani o'qisa ham. Natijada, ko'pincha badiiy asarni qanday qilib adekvat tarjima qilish bilan bog'liq muammolar paydo bo'ladi xorijiy til.