Badiiy matn poetikasi

Badiiy matn poetikasi

Mavzu: 3-Topshiriq

1. Alisher Navoiy asarlaridagi ilmi bade’ga oid ma’lumotlarni to’plang va tasniflang! 2. Uvaysiyning ijodida qo’llangan badiiy san’atlarni jadval asosida tasniflang! 3. Ilmi bade’da Ahmad Taroziy “Funu ul-balog’a” asarining o’rni haqida mustaqil ish yozing!

1. Alisher Navoiy lirikasida

iste'foda etilgan she`riy

san'atlar, xususan, takrorga

asoslangan san'atlar tadqiq

etilgan. Unda tasdir, takrir,

mukarrar, raddul - mat'la kabi

poetik san'atlarning mohiyati,

turlari o'rganilgan, shoir

she'riyatidan keltirilgan

misollar orqali fikrlar

asoslangan.Adabiyotshunoslik

ilmining aosiy sohalaridan biri

bo'lgan ilmi bade'ga doir

dastlabki asarlar arab olimlari

tomonidan yaratildi. Bu turdagi

asarlar XI asrdan boshlab fors

tilida yaratila boshlandi.

Xususan, Roduyoniyning

"Tarjumon ul-balog'a" (XI asr),

Shams Qays ar-Roziyning "Al-

mo"jam" (1218-1233),

Nosiriddin Tusiyning "Meyor

ul-ash'or" (1251-1252), Husayn

Voiz Koshifiyning "Badoyi" ul-

afkor fi sanoyi ul-ash'or" (XV

asr), Abdulloh Mahmud

Husayniyning "Badoyi'u-s-

sanoyi" (1493) asarlari shular

jumlasidandir, Turkiy tildagi

Shayx Ahmad Taroziyning

"Funun ul-balog'a" bu sohadagi

ilk qoʻllanma edi. Oʻzbek

adabiyotshunosligida mumtoz

she'riy san'atlarni o'rganish,

asosan, 1960 yillardan keyingi

davrga toʻgʻri keladi.

Darhaqiqat, oʻzbek

adabiyotshunosligiga

adabiyot nazariyasiga doir maxsus

yaratilgan asarlarning (gap bizgacha

yetib kelganlari ustida boradi) dyoyarli

barchasi, asosan, poetika masalalariga

bagʻishlangan. Umuman, adabiyot

nazariyasi uchta mustaqil sohaga

boʻlingan. Bular quyidagilar: 1) ilmi

aruz she'rdagi vaznlar va ularning

qonun-qoidalari haqida bahs yuritadi;

2) ilmi qofiya qofiya qonuniyatlari

hamda turlari toʻgʻrisida ma'lumot

beradi; 3) ilmi bade' («bade'» arabcha

yangi, ajoyib, nodir demakdir) fikrni

ravon va nafis ifodalash yoʻllari va

vositalari, badiiy san'atlar (uslublar,

vositalar)ning turlari hamda

xususiyatlari kabi masalalarni oʻz

ichiga oladi. Ilmi bade'ni tashkil etgan

she'riy san'atlar, oʻz navbatida, ikki

guruhga ajraladi: san'atlarning birinchi

She'riy san’atlardir.

Ilmi bade'ga doir aksariyat asarlar fors-

tojik tilida yozilgan. Buning sababi

shundaki, XI-XIV asrlarda oʻrta osiyolik

shoir va olimlar oʻzlarining ilmiy

asarlarini fors tilida yozar edilar.

XV asrga Navoiy davriga kelib, turkiy

tildagi poeziyaning tajribalarini

umumlashtirib, uning qonunqoidalarini

nazariy jihatdan asoslab berishga

zarurat paydo boʻldi. Bu muhim