Badiiy loyihalash

Qo‘shimchalarning nomlari	Shartli belgilanishi
Qiymati, sm
1	Ko‘krak qo‘shimi	Пг	0,6
2	Umumiy qo‘shim	Побщ	2,0
3	Yelka qo‘shimi	Ппл	0,5
4	Ort bo‘lakning qiya balandligi qo‘shimi	Пвпк	1,8
5	O‘miz chuqurligi qo‘shimi	Пспр	1,2
6	Old bo‘lakning belgacha uzunlik qo‘shimi	Птп	0

Bolalar futbolkasi andozalari

R	Detal nomi	Belgilanishi	andoza	Bichishda
1	Oldi bo‘lak	01	1	1
2	Ort bo‘lak	02	1	1
3	Eng	03	1	2
4	Bo‘yin o‘mizi mag’izi	04	1	2

Chok haqqi qiymatlari

Tr	Bo‘lak nomi	Qirqim nomi	Chok haqqi qiymati
1	Ort bo‘lak	Yelka qirqim	1.0
2	Oldi bo‘lak	Yon qirqim Bo‘yin o‘mizi Etak qirqim	1.0 1.0 3.0
3	Yeng	Yeng o‘mizi Yeng qiyaligi Yeng uchi Yon qirqim	1.0 1.0 3.0 1.0

Optimal variantdagi eskiz model na`munasini texnologik jarayonlarini loyihalash

Har qanday kiyimning sifati va uni tikish narxi ko‘p jixatdan tikish usuliga bog’liq bo‘ladi. Shuning uchun kam vaqt sarflab yuqori sifatli maxsulot ishlab chiqarishni ta’minlaydigan va zamonaviyroq mashina va moslamalardan maksimal foydalanish imkonini beradigan tikish usullari tanlanadi. Tikuv buyumlarining sifati ularning pishiqligi tashqi ko‘rinishi, funksional va estetik talablarga javob berishi belgilangan muddatda tashqi ko‘rinishini saqlay olishi bilan aniqlanadi. Buyumni pishiqligi nafaqat tikish uchun ishlatiladigan materillar xususiyatlari balki detallarni biriktirish usullariga ham bog’liq. Tahlil o‘tkazilgan korxonada detallarni biriktirish uchun universal hamda birqator maxsus mashinalardan foydalaniladi. Texnologik jarayonda detallarga ketma-ket, parallel yoki aralash ishlov berish mumkin.

Tadqiqotlar olib borilgan tikuvchilik korxonalarida ishlab chiqarilayotgan sport kiyimlari assortimentlari tikish ketma-ketligi o‘rganildi. Quyida “Chust textile” kichik tikuvchilik korxonasi yoshidagi bolalar sport kiyimlari tikish ketma-ketligi keltirilgan.
Bolalar sport pidjagini tikish ketma-ketligi

№	Operatsiya nomi	Ixtisosligi	Sarf vaqti	Ishchilar soni		Jihoz nomi
1.Cho‘ntakka ishlov berish
1.1	Cho‘ntak o‘rnini belgilash	Q	Qo‘lda	1		20 sek
1.2	Cho‘ntak mag’zini o‘rnatish	M	F4	1		60 sek
1.3	Cho‘ntak o‘rnini kesish, cho‘ntak uchlarini kertib, ichkariga ag’darib bostirib tikish					60 sek
1.4	Cho‘ntak xaltani ichkariga ag’darib bostirib tikish					60 sek
1.5	Cho‘ntak chetlarini tikish					60 sek
1.6	Cho‘ntakni bostirib tikish					60 sek
2.Yelka qirqimiga ishlov berish
2.1	Yelka qirqimlarni ulash	M/M	Jack E4	1		40 sek
3.Yenglarga ishlov berish
3.1	Yeng bo‘laklarini ulash	M/M	Jack E4			120 sek
3.2	Yeng uchiga manjet tayyorlash	Q	Qaychi			20 sek
3.3	Yeng uchiga manjetni ulash	M/M	Jack E4			60 sek
4.Old va ort bo‘laklarga ishlov berish
4.1	Yengni yeng o‘miziga o‘tqazish					120 sek
4.2	Yeng uchidan boshlab yon qirqimlarni biriktirib tikish	M/M	Jack E4	1	180 sek
5. Yoqaga ishlov berish
5.1	Yoqani o‘ngini o‘ngiga qaratib biriktirib tikish	M	F4	1	40 sek
5.2	Yoqa uchlarini kertish	Q	Qaychi		20 sek
5.3	Yoqani ag’darish	Q	Qo‘lda		20 sek
5.4	Yoqaga bostirma chok berish	M	Jack F4		100 sek
5.5	Yoqani o‘mizga o‘tqazish	M			120 sek
6.Old bo‘lak bortga ishlov berish va molniya tasmani o‘rnatish
6.1	Bortga qotirma yo‘ishtirish	D		1	120 sek
6.2	Old bo‘laklarga bortni biriktirib tikish	M/M	Jack E4	1	120 sek
6.3	Etag qismga manjet tayyorlash	Q	Qaychi		40 sek
6.4	Etag qismga manjetni ulash	M/M	Jack E4		60 sek
6.5	Molniya tasmani old bo‘lakga o‘rnatish	M	Jack F4	1	60 sek
6.6	Molniya tasma ustidan bostirma chok berish				60 sek
7.Buyumga NII berish
7.1	Buyumga so‘ngi namlab isitib ishlov berish	D		1	180 sek
	Jami				1800 Sek

Bolalar sport futbolkasi tikish ketma-ketligi

№	OPERATSIYA NOMI	JIHOZI	JIHOZ NOMI	SARF VAQT (Sek)
1	Yelka chokini biriktirish	M	Jack F4	40 sek
2	Bo‘yin qismiga ribana tikish	M	Jack F4	60 sek
3	Tikilgan ribanani orqa qismiga beyka qo‘yish	M	Jack F4	20 sek
4	Futbolkani bo‘yin qismini ort va old bo‘laklari ustidan bostirma chok yurgizish	M	Jack F4	40 sek
5	Yeng qismini yeng o‘mizga biriktirish	M	Jack F4	100 sek
6	Yon chokni tikish	M/M	Jack E4	120 sek
7	Futbolkani etak qismini bukib tikish	M	Jack F4	80 sek
8	Tayyor bo‘lgan mahsulotga etiketka yopishtirish	D	Dazmol	40 sek
9	Tayyor mahsulotni iplarini tozalash va so‘ngi ko‘rikdano‘tkazish	Q	Qo‘lda	40 sek
10	Tayyor mahsulotlari dazmollash	D	Dazmol	60 sek
11	Tayyor mahsulotni upakovka qilish va sotuvga tayyorlash	Q	Qo‘lda	40 sek
	JAMI			640 sek

Bolalar sport shortigini tikish ketma-ketligi

№	OPERATSIYA NOMI	JIHOZI	JIHOZ NOMI	SARF VAQT (Sek)
1	Trusik old bo‘lagini tikish;	M	Jack F4	60 sek
2	Chokni yo‘rmash	M/M	Jack E4	40 sek
3	Trusik old va ort bo‘laklarini biriktirib tikish	M	Jack F4	80 sek
4	Beyka tikish	M	Jack F4	40 sek
5	Trusik yon qirqimini biriktirib tikish	M	Jack F4	40 sek
6	Trusik yuqori qismiga rezinani biriktirib tikish	M/M	Jack E4	60 sek
7	Tayyor mahsulotni ortiqcha iplardan tozalash	Q	Qaychi	20 sek
8	Tayyor mahsulotlari dazmollash	D	Dazmol	40 sek
9	Tayyor bo‘lgan mahsulotga etketka yopishtirish va so‘ngi ko‘rikdan o‘tkazish	Q	Qo‘lda	20 sek
10	Tayyor mahsulotni upakovka qilish va sotuvga tayyorlash.	Q	Qo‘lda	40 sek
11	Jami			440 sek

Ketma-ket ishlov berishda operatsiyalar birin-ketin bajariladi. Tayyorlanayotgan tikuv buyumining hamma joylariga bir vaqtda emas, balki birin- ketin bitta yoki bir necha asbobda ishlov beriladi

Bolalar sport kiyimi sifatiga qo‘yiladigan talablar
Har qanday tikuvchilik buyumlariga aniq belgilangan talablar qo‘yiladi.Kiyimga iste’molchi va ishlab chiqarish talabi qo‘yiladi.
Iste’molchining talabi o‘z navbatida quyidagilarga bo‘linadi:
1. Gigiyenik talab.
2. Ekspluatasion talab.
3. Estetik talab.
G i g i e n i k talablar deganda, shuni tushuniladiki, kiyimdan foydalanganda kiyim odam sog‘lig‘iga zarar yetkazmasligi, erkin harakatlanish vaqtida halaqit bermasligi kerak, ya’ni yozda kiyiladigan kiyimlar yengil, havo o‘tkazuvchan bo‘lishi, quyosh
nurini qaytaruvchan bo‘lishi, namni shimuvchan bo‘lishi kerak.
Bunda gazlama asosiy rol o‘ynaydi. Kiyim tabiiy tolali gazlamalardan tikilishi talab qilinadi. Masalan: paxta, ipak, jun, zig‘ir tolali gazlamalar juda yaxshi, gigiyenik hisoblanadi. Qishki kiyimlar odam tanasidan chiqqan issiqlikni saqlovchi, yengil va qulay bo‘lishi kerak. Shuning uchun qishki kiyimlar ko‘pincha jun tolali gazlamalardan tikiladi. Kiyimga ishlov berishda iloji boricha yengil bo‘lishiga, bichimi esa qulay bo‘lishiga e’tibor berish kerak. Kuzgi va bahorgi kiyimlar esa haroratning pastligi va yog‘ingarchilik ko‘pligiga asoslanib ko‘proq sintetik tolali gazlamalardan tikiladi.
E k s p l u a t s i o n talablar deganda, kiyimning vazifasiga vafoydalanish sharoitlariga mosligi, qulayligi, chidamliligi, ishonchliligi, shaklining barqarorligi tushuniladi. Kiyilish davrida kiyim turli mexanikaviy va biologik ta’sirlarga duch keladi, nam vaqtida buraladi. Kiyim ana shu ta’sirlarga chidamli bo‘lishi kerak. Bunday ta’sirlardan kiyim sitiladigan, cho‘ziladigan, rangini o‘zgartiradigan yoki g‘ijimlanadigan bo‘lsa u uzoqqa chidamaydi. Shuning uchun gazlamaning xususiyatlarini e’tiborga olgan holda kiyim modelini to‘g‘ri tanlash kerak, ya’ni cho‘ziluvchan, sitiluvchan, gazlamalardan kengroq burmalangan kiyimlar tikilgani ma’qul. Undan tashqari kiyimning yoqalari, yenglari, bortlari, cho‘ntak og‘izlari ko‘p ishqalanadi. Bu yerlarga puxta texnik ishlov berish kerak. Aks holda kiyim o‘z ko‘rinishini yo‘qotadi.
E s t e t i k talablar deganda kiyimning moda yo‘nalishiga mosligi, yangi gazlamalardan tikilganligi, yangi bezaklar ishlatilganligi iste’molchilarning estetik didlarini qondirishi tushuniladi.
Ishlab chiqarish talabi deganda buyumni korxonada ishlab chiqarish jarayonidagi yuzaga keladigan talabi tushuniladi. Tikuvchilik buyumini loyihalashda quyidagilarga ahamiyat beriladi: bir asos bo‘yicha bir necha modellarni tayyorlash, kiyimga ketadigan matodan yuqori tejamkorlikda foydalaniladigan, kiyimni tikishda ishlab chiqarish korxonasi o‘zida bor mexanizasiyadan va shart-sharoitlardan to‘liq foydalana olsin. Sport kiyimi bu har xil sport turlari bilan shug’ullanishda sportchini funksional tashqi ta’sirlardan, zarblardan sportchi badanini himoya qilish yoxud sportchining ma’lum mashg’ulotlar, harakatlar qilishida o‘zini har tomonlama qulay his qilishi, erkin harakatlanishi va yana yuqori sport natijalariga erishishiga yordam beruvchi kiyimlar tushuniladi. Bolalar maktabga borishlari bilan ularda yangi majburiyatlar, mashg’ulotlar, yangi kun tartibi paydo bo‘ladi. Maktab o‘quvchisining garderobiga maktab formasidan tashqari sport kostyumlari bo‘ladi.
Bolalar sportini rivojlanishi bilan bir qatorda, sport kiyimimlari va texnikalari ishlab chiqarish ham yuqori o‘rinda bormoqda. Sport mashg’ulotlari bilan shug’ullanish jarayonida sportchi turli hil dinamik harakatlar bajaradi.
Sportchining kiyimi ana shu dinamik harakatlar ta’siriga chidamli, kiyim uchun tanlangan material o‘z xususiyatini yo‘qotmasligi ayniqsa muhimdir.
Sportchining kiyimi doimo tana bilan munosabatda bo‘lib, jismoniy harakatlar natijasida tana kiyimga turli xil dinamik ta’sirlar o‘tkazadi:

• 
  egilish
  
• 
  bukilish
  
• 
  siqilish
  
• 
  cho‘zilish
  

Kiyimni eksplutatsiya davrida gazlamaga inson tanasidan ajralib chiqadigan suyuqliklar, mineral tuzlar, kimyoviy ishlovlar, yuvish, dazmollash kabi fizik- mexanik ta’sirlar o‘tkaziladi. Sport kiyimi ana shu talablarga javob berishi zarur.

Xulosa
Yengil sanoat va trikotaj maxsulotlarini ishlab chiqarish mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan korxonalarning o‘rni beqiyosdir. O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan trikotaj mahsulotlarni xalqaro bozorlarga olib chiqish, innovatsion loyihalarni amalga oshirish, xalqaro hamkorlikni mustahkamlash, xorijiy sheriklarni jalb etish, chet el investitsiyalari va zamonaviy texnologiyalarni keng jalb etish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnika va texnologiyani yangilash, chet el mahsulotlari bilan raqobatlasha oladigan yangi turdagi assortimentlarni ko‘paytirish va takomillashtirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan samarali loyihalar ishlab chiqarish trikotaj sanoatida yuqori ko‘rsatkichlarga erishini ta’minlaydi.
Bugungi kunda kiyim ishlab chiqarishda nafaqat iste'molchi talabi balki moda yo‘nalishi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot kimga va nimaga hizmat qilishi, qaysi mavsumga mo‘ljallanganligiga qarab, unga mos keladigan to‘qima turini to‘g’ri tanlash, shu bilan birga trikotaj palotnosi xususiyatlariga to‘g’ri keladigan yangi turdagi model yaratish alohida ahamiyat kasb etadi. Kurs ishining maxalliy hom ashyolar haqida ma’lumot o‘rganilib keng xulosalar berildi. Sanoatda ishlab chiqarilayotgan tabiiy trikotaj matolari “Chust textile” korxonasida o‘rganildi va tahlil qilindi. Unga ko‘ra bolalar sport kiyimi uchun bir necha variantdagi (supreme, ikki iplik futer, uch iplik futer, pike, ringel supreme; ribana va kashkorse) palatnolarining iplari, to‘qilishi, bo‘yash jarayonlari va sifat korsatgichlari, istiqboli yangi assortimentlari o‘rganildi va takliflar bildirildi. Iste’molchi bolalar talablari marketing tadqiqi asosida taxlil qilindi va natijalariga asoslanib sport kiyimlari turlari loyihalandi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Q.M.Abdullayeva, N.S.Gaipova, M.A.Gafurova „Tikuv buyumlarini loyihalash, modellash va badiiy bezash“ “Noshir” nashriyoti, Toshkent 2016
   
2. 
   X.X.Komilova, U.A.Vohidova „Loyihalash“ Toshkent 2017
   
3. 
   Sh.I.Razzoqov, Sh.S.Yo’ldoshev, U.M.Ibragimov “Kompyuter grafikasi”, Toshkent “Noshir” 2013
   
4. 
   Artem Gogolov, https://www.youtube.com/channel/UCKA36MgNlS3yi51ECII5xIQ
   
5. 
   Real Fashion TV, https://www.youtube.com/channel/UCv4wMhmT4SKGejVR2HS9O1A
   
6. 
   Marvelous Designer, https://www.youtube.com/c/Marvelousdesigner/about, [e-mail]
   
7. 
   Marianna Yakimova, https://www.youtube.com/channel/UCNHjeuyc4ogntFQKnict7vg, [e-mail], Russia, 2015 y.