Badiiy loyihalash

Model ko‘rinishi
Texnik tavsif
Model MJ № 1	Nomlanishi – Maktab yoshidagi bolalar sport kiyimi Bichimi— to‘g’ri
	Gazlamasi–futer va interlok trikotaj gazlama Tolaviy tarkibi-paxta, laykra, poliestr
	Mavsum-baxor-kuz
	Ishlab chiqaruvchi korxona-Chust textile
	Buyumning rangi-qora bilan kombinatsiyalashgan yashil
	Furnitura: Molniya taqilmasi:qora rangda Manjet ribana trikotaj materialdan: sport kiyimi etagi va yeng qismiga, trikosi pocha qismida ishlatilgan Ip: qora va yashil Bezak sifatida cho‘ntak qismlariga, yengining tirsak qismiga va trikoning pastki qismlarida rombik shakl bezak (interlock) applikatsiya sifatida foydalanilgan.

2-Model tasnifi

1.4-jadval

№1	Model ko‘rinishi	Texnik tavsif
	Model MJ № 2	Nomlanishi –maktab yoshidagi bolalar uchun sport kiyim Bichimi— to‘g’ri
		Gazlamasi–interlock va futer trikotaj gazlama Tolaviy tarkibi- paxta, laykra, poliestr
		Mavsum-yoz
		Buyumning rangi- yashil bilan kombinatsiyalashgan qora
		Furnitura: Old bo‘lak ko‘rak qismida aplikatsiyadan foydalanilgan. Yeng detail, bel qismi va sho’rtik pastki qismi futer trikotaj to’qimasidan bezak sifatida foydalanilgan. Shortik tepa qismiga shunur ip mahkamlagich o’rnatilgan. Ip: yashil

2-Model tasnifi

1.5-jadval

№ 1	Model ko‘rinishi	Texnik tavsif
	Model MJ № 3	Nomlanishi – Maktab yoshidagi bolalar uchun sport kiyimi Bichimi— murakkab bichim
		Gazlamasi–futer va interlok trikotaj gazlama Tolaviy tarkibi- paxta , laykra, poliestr
		Mavsum-baxor-kuz
		Buyumning rangi- qora bilan kombinatsiyalashgan yashil
		Furnitura: molniya, lipochka Old bo‘lak bo‘yin qismidan bel chap son qismigacha molniya taqilmasidan foydalanilgan. Bo’yin qismi lipochka bilan maxkamlangan.
		Ip: yashil va qora

4. Trikotaj matolaridan sport kiyimlari loyihalashda matolarning tarkibini va fizik – mexanik xususiyatlarini o‘rganish

Trikotaj to’qima matolari kashkorse va ribana manjet detail sifatida bolalar sport kiyimi uchun asosiy vazifani bajargani uchun ularni fizik-mexanik ko’rsatgichlarini taxlil qilsish asosiy vazifa hisoblanadi. Manjet detallari uchun Kashkorse va Ribana to’qimasi eng qulay variant hisoblanadi. Bu to’qimalar haqida ma’lumot yuqorida (2.23 va 2.27-rasm) keltirilgan. Kashkorse va Ribana trikotaj maxsulotlari PAILUNG va TERROT to‘quv stanoklarida to‘qiladi.

Pailung ikki ignadonli mashinalar klassi	Ignalar soni
34/18 class	Igna soni 1920
34/16 class	Igna soni 1704
30/18 class	Igna soni 1680
30/16 class	Igna soni 1620

4-rasm. 30/18 klass Pailung rusumli ikki ignadonli trikotaj to`quv mashinasi
Trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqarilayotgan bir qator korxonalarda trikotaj to‘qimalarini cho‘zilish xususiyati, ishqalanishga chidamliligi, havo o‘tkazuvchanligida ba’zi bir kamchilik va muammolarga uchrashi tabiiy holat hisoblanadi.
Yassi ignadonli 18-klass PAILUNG rusumli trikotaj to‘qu v mashinasida trikotaj to‘qima tuzilishlarini uch xil namunasi ishlab chiqarildi.
2.6-jadval

I-variant.
II-variant
III-variant

Ikki qavatli trikotaj namunalarining grafik yozuvi va tuzilishi
Gigienik jihatdan havo o`tkazuvchanligi yaxshi, shakl saqlash xususiyati yuqori bo‘lgan trikotaj to‘qimasini rapporti LASTIK 2+2 qatorlaridan tashkil topgan trikotaj to‘qimalari bir-biridan xom-ashyo turi va to‘qima rapportlarini ketma-ketligini o‘zgarishi bilan farqlanadi.
Trikotaj toʼqimalarini namunalari chiziqli zichligi 30 teks x 2 yigirilgan paxta ipi va 30 DNE laykra ipidan foydalanib olindi. 1-variantda iplar miqdori Yigirilgan paxta ipi 98,5% Laykra 1,5 %, 2-variantda Yigirilgan paxta ipi 97%, Laykra 3%, 3-variantda Yigirilgan paxta ipi 97,5%, Laykra 2,5% ni tashkil etib, iplarning bu ulushi trikotaj to`qimalarning fizik-mehanik xususiyatlari o`zgarishiga olib keldi.
Trikotaj toʼqimalarining fizik-mexanik xususiyatlarini tavsiflovchi koʼrsatkichlar orasidan quyidagi koʼrsatkichlar: mustahkamlik va uzilishdagi uzayish, uzilish kuchidan kam boʼlgan kuchlanish taʼsirida choʼzilishi, bir martalik va takror choʼzilishga chidamlilik, gʼijimlanish va yemirilishga chidamlilik, issiq-nam sharoitda ishlov berilganda kirishishi kabilar qabul qilingan. Trikotaj toʼqimalar tarkibidagi yigirilgan paxta ipi va shakl saqlash xususiyati yuqori bo`lgan laykra iplarini toʼqimaning fizik-mexanik xususiyatlariga taʼsirini oʼrganish maqsadida 18 class PAILUNG rusumli ikki ignadonli trikotaj to`quv mashinasida lastik to`qimasi asosida olingan trikotaj toʼqima namunalarining 3 ta variant namunalarini fizik-mexanik xususiyatlari Namangan muhandislik texnologiya instituti sinov laboratoriyasida oʼrnatilgan zamonaviy uskunalarda eksperimental usulda aniqlandi va olingan natijalar 2.7-jadvalda keltirildi.
Havo oʼtkazuvchanlik deganda materiallarning oʼzidan havo oʼtkazishi tushiniladi. Havo oʼtkazuvchanlik materialning ikkala tomoni boʼyicha berilgan bosim farqida 1 sekund ichida 1sm² matodan oʼtayotgan havo miqdorini koʼrsatuvchi koeffitsient bilan tavsiflanadi.
Shakl saqlash xususiyati yuqori bo‘lgan trikotaj to‘qimalarini fizik-mehanik ko‘rsatkichlari
2.7-jadval

Ko‘rsatkichlar		Variantlar
		I	II	III
Iplarni turi, chiziqli zichliklari		Yigirilgan paxta ipi 30 teks, laykra 30 DNE	Yigirilgan paxta ipi 30 teks, laykra 30 DNE	Yigirilgan paxta ipi 30 teks, laykra 30 DNE
Matodagi iplarning % miqdori		Yigirilgan paxta ipi 98,5 Laykra 1,5	Yigirilgan paxta ipi 97 Laykra 3	Yigirilgan paxta ipi 97,5 Laykra 2,5
Trikotaj yuza zichligi Мs (gr/m2)		281,7	325,5	403,5
Тrikotaj qalinligi Т (mm)		1,89	1,38	1,6
Xajm zichligi δ (mg/sm3)		149	235,9	2,69
Xavo o‘tkazuvchanlik В (sm^3/sm^2∙sek)		39,1322	12,6346	7,562
Uzilish kuchi Р (N)	bo‘yi bo‘yicha	217	277	298
	eni bo‘yicha	318	109	281
Uzulishgacha cho‘zilish L (%)	bo‘yi bo‘yicha	74,15	36,15	89,75
	eni bo‘yicha	51,05	136,1	147,6
Qaytmas deformatsiya εн (%)	bo‘y bo‘yicha	75,6	58,3	66,2
	eni bo‘yicha	73,2	78,5	81,8
Qaytar deformatiya εо (%)	bo‘y bo‘yicha	24,4	41,7	33,8
	eni bo‘yicha	26,8	21,5	18,2
Ishqalanishga chidamliigi I (m/ayl)		10032	50233	48538

Xavo o‘tkazuvchanlik koeffisenti В (sm³/sm²sek) quydagi formula orqali aniqlanadi.

B=V/(S*T<sup>`</sup>), sm<sup>3</sup>/sm<sup>2</sup>×sek (1)
Bu yerda:
V –berilgan bosim farqida mato orasidan o‘tayotgan xavo miqdori Р, sm <sup>3</sup>;
S-mato maydoni, sm<sup>2</sup>;
T` - mato orasidan o‘tayotgan xavoni o‘tish vaqti, sek.
To‘qib olingan trikotaj to‘qimalarini xavo o‘tkazuvchanlik xususiyatlri 7,5 dan 39,1 sm³/sm²sek o‘zgaradi.
Eng kam havo o‘tkazuvchanlik trikotaj to‘qimalarining III variantida kuzatildi va uning miqdori 7,5 sm³/sm²sek ni tashkil etdi. Eng yuqori xavo o‘tkazuvchanlik trikotaj to‘qima namunalarining I-variantida kuzatildi va uning miqdori 39,1 sm³/sm²sek ni tashkil etadi. III variant to‘qimasi(I-variant)ga nisbaan 19 % ga kam.

5-rasm. Trikotaj to`qimasining havo o`tkazuvchanlik o`zgarishi gistogrammasi

5. Bolalar sport kiyimlarini badiiy loyihalashda kompyuter texnologiyalarining o’rni va ahamiyati.

Hozirgi vaqtda kompyuter texnologiyalari keng rivojlanib bormoqda, yengil sanoat sohasida kiyimlarni loyihalashtirish, dizaynini ishlab chiqishda maxsus kompyuter dasturlari muhim o’rin tutmoqda. Bundan kiyim dizayn eskizini tayyorlashda Adobe Illustrator, CorelDraw va boshqa shunga o’xshash dasturlarni misol qilib keltirish mumkin. Shuningdek kiyim loyihasini vizual, real holatga keltirish, 3D modellashtirish masalalarida “MarvelousDesigner” dasturini keltirish mumkin.
“CLO Virtual Fashion” Windows operatsion sistemasi uchun professional “Marvelous Designer” dasturini ishlab chiqdi. Ushbu dasturiy ta’minot to’liq hajmli modellashtirish va murakkab kiyim dizayni uchun ishlatishga mo’ljallangan.
“Marvelous Designer” noyob onlayn mato simulyatsiyasi va qisqa vaqtda xizmat ko’rsatish texnologiyalarini, shu jumladan tayyor tarkibni bir nechta formatlarda, shu jumladan Collada, MTL va OBJ formatlarda eksport qilish imkoniyatlarini taqdim etadi. Shuningdek, “Marvelous Designer” boshqa SAPR dasturlarini ishlatmasdan maxsus naqsh va shakllarni loyihalashga qodir.
Agar boshlang’ich dizaynerlar yoki havaskor dizaynerlar ushbu dastur orqali moda olamida birinchi qadamlarni qo’yishga va hatto o’zlarining ishlari, loyihalari uchun pul ishlashga ushbu dastur imkon beradi. Buning uchun maxsus saytlarga murojaat qilinadi. Shundan so’ng o’zlarining ma’lumotlarini va ishlab chiqqan kiyimlarning namunalarini saytda joylashtirish va mijozlarning qo’ng’iroqlarini kutish kerak bo’ladi.
Bolalar sport kiyimlarining eskiz rasmlaridan kelib chiqib dasturda 3D modellashtirildi.

6-rasm. 1 modelga asosan MarvelousDesigner dasturida 3D modellashtirilgan kiyim loyihasi.

7-rasm. 2 modelga asosan MarvelousDesigner dasturida 3D modellashtirilgan kiyim loyihasi.

6. Zamonaviy bolalar sport kiyimlarining konstruktsiya va texnologik hujjatlarini ishlab chiqish.
Hozirda malakatimizda tabiiy tolali trikotaj gazlamalardan kiyim-kechaklar ishlab chiqaruvchi korxonalar xorijiy mamlakatdan yangi texnologik uskunalar keltirib o‘rnatilmoqda, ular yordamida yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarilib, unumdorlikni ortishiga erishilmoqda. Mahsulotlarni korxonaga xos yorliq va qutilarda bozorga chiqarish yo‘lga qo‘yilgan va ular o‘zining firma do‘konlariga ega.
Trikotaj gazlamalaridan sport uslubidagi bolalar futbolkasini loyihalash bu turdagi mahsulot ishlab chiqarishning asosiy texnik – iqtisodiy ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi, chunki uning tannarxiga, mahsulotning qiyofasi katta ta’sir qiladi. Ushbu turdagi mahsulotning tannarxini kamaytirish ishlab chiqaruvchi korxonalarning asosiy vazifalaridan biridir.
Trikotaj gazlamalaridan sport uslubidagi maktab yoshidagi bolalar futbolkasiniloyihalashda korxona maxsulot tannarxni, asosiy va yordamchi materiallarning narxi, furnituralar narxi, foydalanilayotgan jihozlar narxi va qo‘shimcha harajatlarni kamaytirish kabilarni o‘z ichiga oladi.
Trikotaj gazlamalaridan sport uslubidagi bolalar futbolkasining tannarxini katta qismini asosiy materiallarning narxi tashkil etadi. Shuning uchun materiallar sarfining kamaytirish, ya’ni loyihasini takomillashtirishga katta e’tibor berish kerak. Tikuv buyumining razmer, to‘laligi, detal andozalarini o‘zaro joylanishi, ishlov berish usullari, material bilan qomatda turish darajasi va unga sarf bo‘lgan gazlama miqdori, sport kiyimining tashqi qiyofasi bilan belgilanadi.
Hisob-kitoblar asosida keltirilgan qiymatlarga asoslanib osonlik bilan fasonning loyihani tejamli yoki tejamsizligini aniqlash mumkin. Buning uchun yangi hisoblangan fasonni detallarni komplektini yuzasini, detallar komplektini normalashgan yuzasi bilan solishtiriladi.

Bolalar qomatining o’lchamlari.

№	O`lchamlarning nomi	Shartli belgilanishi	Qiymati, Sm
1	Ko`krakning aylanasi	Ог2	36,0
2	Bo`ksa aylanasi	Оя	35,5
3	Bo`yin aylanasi	Ош	14,8
4	Yelka aylanasi	Опл	16,0
5	Bilak aylanasi	Оз	11,6
6	Yelka kengligi	Шпл	7,4
7	Ort bo`lak kengligi	Шсп	11,2
8	Old bo`lak kengligi	Шг	10,5
9	Ko`krak markazi	Цг	6,2
10	Belgacha uzunlik	Дт	23,7
11	Bo`ksagacha uzunlik	Дя	34,7
12	Old bo`lakning belgacha uzunligi	Дтп	31,0
13	Ort bo`lakning qiya balandligi	Впкс	25,0
14	Yengning tirsakkacha uzunligi	Дрл	15,0
15	Yeng uchigacha uzunlik	Дрз	29,6

Bolalar sport kiyimi asos konstruksiyasini qurish uchun qo’shimchalar.

№