Babayeva d. R

2. 

0 ‘rta  yoshdagi  bolalar  nutgini  o‘stirishning  metodik  ma- 

salalari. 

Ilk  turdagi  nutqiy  rivojlanishda  4-5  yoshdan  maxsus  tay- 

yorgarliksiz  hikoya  qilib  berish  boshlanadi.  Bolalar  sehrli  ertaklar

92

---

va  bo‘lgan  voqealarni  bir-biriga  so‘zlab  beradilar,  o‘yinchoqlardan 

foydalangan holda o ‘ziga xos hikoyalar to‘qiydilar. Agarda bola yetti 

yoshida  tanish  an’anaviy  ertakni  (“Zumrad  va  Qimmat»,  “Egri  va 

To‘ g‘ri» kabi) mustaqil hikoya qilib bera olsa, o‘yinchoqlar, sur’atlar 

asosida kichik og‘zaki insho to‘qiy olsa bular uning nutqi yetarli da- 

rajada rivojlanayotganini bildiradi.

Bola  nutqini  ma’nodosh,  shakldosh  va  ko‘p  ma’noli  so‘zlar, 

umumlashtiruvchi nomlar bilan boyitishga harakat qiling. Unga yan­

gi so‘zlami o‘zlashtirishiga yordam bering. Bolada to‘g‘ri gapirishga 

intilishni  qo‘llab-quwatlang.  Bolaning  so‘zlami  to‘g‘ri  talaffuz  qi- 

lishiga ahamiyat bering.

- 

tez  aytish  va  qisqa  she’rlarda  tovushlami  to‘g‘ri  ifodalashiga 

erishing.  Uning  ifoda,  intonatsiya  sur’ati  va baland-pastligiga rioya 

qilishga o‘rgating.

Yuqorida bayon qilinganlar asosida shunday xulosaga kelish mum- 

kinki, maktabgacha katta yoshga yetib bola eng oddiy notiqlik sirla- 

rini o‘rgana boshlaydi, o‘z fikrlarini mantiqan va ifodali bayon qiladi, 

u nafaqat so‘zlami to‘g‘ri talaffuz qilish va gap tuzishni, balki so‘zlar 

qaysi tovushlardan va gaplar qaysi so‘zlardan tashkil topishini anglab 

olishni o‘rganadi. Bulaming barchasi maktabda muvaffaqiyatli ta’lim 

olish, bola shaxsini har tomonlama kamol toptirish uchun zarurdir.

Ota-onalaming vazifasi esa farzandi nutqining to‘g‘ri rivojlanishi 

uchun g‘amxo‘rlik qilishdan iborat. 

i

Katta guruh bolalarining kuzatgan voqeani  esda  saqlashi  asosida 

nutqni rivojlantirishga yordam beruvchi hikoyasi ham samarali ekan- 

ligi  namoyon bo‘ldi.  Ko‘rganlarini  esda  saqlash  asosida  hikoya tu- 

zish bilan bir qatorda, o‘ylab, tasaw ur etish, hikoya qilish ham nutq 

o‘stirishning samarali usullaridan  sanaladi. Tasawur etish kichik va 

o'rta yoshdagi bolalarda o‘yin, ko‘rish, rasm chizish vositasida paydo 

bo‘lsa, nutq faoliyatida katta yoshida tarkib topa boshlaydi va ijodiy 

xususiyat kasb  etadi.  Bola bunda hikoyani o‘zi yaratadi,  ijod qiladi, 

qahramonlarining harakatlarini o‘ylab topadi.

Bu faoliyatda o‘ylash,  o‘ylab  topish,  ijod qilish muhim  sanaladi. 

Bunda  dastlab  tarbiyachi  hikoyani  boshlab  berishi,  so‘ng  bolalar 

davom ettirishi mumkin. Ana shu davom ettirish, tugallash jarayonida

93

---

bola  o‘ylaydi,  ijod  qiladi.  0 ‘ylash,  hikoya  mazmunini  «to‘qish»da 

bolalar  voqea  bo‘lgan joy,  vaqti,  mazmuni,  qahramonlaming  xatti- 

harakatlariga alohida e’tibor beradilar. Ayniqsa, mazmun bilan birga 

bolalarning nutq shakliga e’tibor beriladi.

To‘rt yoshli  bolalarni mashg‘ulotlarda o‘rgatish ayrim xususiyat- 

lari  bilan  o‘ziga xosdir.  To‘rt yoshli  bolalarning fizologik va  psixo- 

logik jihatdan rivojlanishida  ancha o‘zgarishlar sodir bo‘ladi.  Biroq 

bu  yoshdagi  bolalarning  diqqati