B. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ boshqaruv о 'zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus tu ’lint vazirligi tomonidan 5Л342211 — «Korporativ hoshqaruv»

Tovarlar talabga nisbatan ortiqcha bo'lgan sharoitda ishlab chiqa­
ruvchilar tovarlarini kreditga sotish usulidan foydalanib, raqiblaridan
ustun kelishlari mumkin. Bunda dastlab tovar narxining faqat bir qismi
to ‘lanadi, uning qolgan qismi esa shartnomada kelishilgan aniq muddat-
larda to ‘lanadi.
Shunday qilib, monopoliyalar hukmron bo‘lgan sharoitda narxsiz 
raqobat muhim o‘rin tutadi. Buning sababi shundaki, birinchidan, 
monopoliyalar tovar sifatini oshirib, iste’molchilarga xizmat ko‘rsatishni 
yaxshilash yo‘li bilan sotiladigan tovar hajmini ko‘paytirishi mumkin. 
Ikkinchidan, ular moliyaviy jihatdan kuchli bo‘lganhgi sababli mahsu- 
lotni yangilash, ishlab chiqarishni qayta jihozlash va reklamaga zarur 
bo‘lgan mablag‘ni sarilay oladilar.
10.3. Antimonopol qonuncbilik
Davlatning asosiy vazifalaridan biri bu raqobatni himoya etish. 
Raqobatga nisbatan qarama-qarshi qutbda monopolizm yotadi. 
Binobarin, raqobatni himoya etishning asosiy dastagi, bu monopo- 
liyalaming faoliyatini monopolizmga qarshi qonunchilik yordamida 
tartibga solishdir.
Hozirgi zamon antimonopol qonunchilik ikkita asosiy yo‘nalishga 
ega:
a) baholar ustidan nazorat;
b) kompaniyalarning qo'shilishi ustidan nazorat.
Baholarni belgilash borasidagi firmalar o'rtasidagi har qanday 
bitim noqonuniy hisoblanadi. Bundan tashqari, demping qonuni 
raqobatida (baholarni pasaytirib sotish) amaliyotini ham taqiqlaydi. 
Bir firma ikkinchi firmaning aksiyalarini sotib olganda kompaniyalaming 
qo‘shilishi yuz beradi. 80-yillardan boshlab bu jarayonning kuchayishi 
barcha mamlakatlarda kuzatilmoqda.
Bunga qonunchilik turli cheklash, bozorda kvotalami o'rnatish 
kabi vositalar yordamida ta’sir ko‘rsatadi.
102

---

Monopolizmga qarshi qonunchilik asoslariga birinclii marln 
AQSHda iqtisodiyotda monopolistik birlashmalar hokimiyatining 
kuchayishiga qarshi hukumatning javobi sifatida 1880-yilda 
Sherman
qonuni qabul qilingan.
Bu qonun bozorni monopollashtirishni taqiqlar, unga binoan ishlub 
chiqarish va savdoni cheklashga qaratilgan har qanday harakat qonunga 
zid deb hisoblanar edi. Keyinroq, xususan, 1914-yilda bu yo'nalishda