B. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ boshqaruv о 'zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus tu ’lint vazirligi tomonidan 5Л342211 — «Korporativ hoshqaruv»

10.4. Korporativ raqobatli afzallik va kengaytirilgan
raqobat konsepsiyasi
Korporativ raqobatli afzallik — tovar yoki markaning firmaga 
o’zining bevosita raqobatchilariga nisbatan ma’lum bir afzallik beradigan 
tavsif va xususiyatlaridir.
Bu tavsiflar (atributlar) g’oyatda xilma-xil bo’lishi va tovaming 
o’ziga (asosiy xizmatga) ham, asosiy xizmatga qo’shimcha xizmatlarga, 
ishlab chiqarish, savdo shakllariga ham taalluqli bo’lishi.
D em ak , bunday afzallik nisbiy b o ’ladi va tovar bozorida yoki
b ozor segm en tid a en g yaxshi m avqega ega b o ’lgan raqobatchiga
nisbatan belgilanadi. Bu eng xavfli raqobatchi im tiyozli raqobatchi
deb ataladi.
Raqobatchining nisbiy afzalligi turli omillar bilan belgilanadi. 
Umuman olganda, bu omillami ular vujudga keltiradigan ichki va 
tashqi afzalliklardan kelib chiqqan holda ikki keng toifaga ajratish 
mumkin
Agar raqobatli afzallik tovaming ajralib turuvchi sifatlariga asoslan- 
gan bo’lsa, u «tashqi» afzallik deb ataladi, bu sifatlar xarajatlarning 
qisqartirilishi yoki samaradorlikning oshirilishi hisobiga xaridor uchun 
qiymatli bo’ladi.
Binobarin, tashqi raqobatli afzallik firmaning «bozor qudratini» 
oshiradi, ya’ni u bozomi imtiyozli raqobatchidagiga nisbatan yuqoriroq 
sotish narxlarini qabul qilishga majbur qila oladi, chunki imtiyozli 
raqobatchi bunday ajralib turuvchi sifatlami taklif eta olmaydi.
Tashqi raqobatli afzallikdan kelib chiqadigan strategiya — bu 
differensiatsiya strategiyasi bo’lib, bu strategiya firmaning marketing 
sohasidagi nou-xausiga, uning mavjud tovarlardan norozi bo’lgan 
xaridorlarning istaklarini aniqlash va qondirishdagi afzalligiga 
tayanadi.
Agar raqobatli afzallik firmaning ishlab chiqarish xarajatlari, firmani 
boshqarishdagi afzalligiga yoki raqobatchidan ko’ra kamroq tannarxga 
erishishga imkon beruvchi va «ishlab chiqaruvchi uchun qiymat» hosil
104

---

qiluvchi tovarga asoslangan bo’lsa, bunday afzallik «ichki afzallik* 
deb ataladi.
Ichki raqobatli afzallikka asoslangan strategiya — bu xarajatlar 
bo’yicha afzallik strategiyasi bo’lib, u asosan firmaning tashkiliy va 
ishlab chiqarish «nou-xau»siga asoslanadi.
Raqobatli afzallikning kelib chiqishi va tabiati turlicha bo‘lgan bu 
ikki turi ko‘pincha bir-biriga to‘g‘ri kelmaydi, chunki ular mutlaqo 
farq qiluvchi ko‘nikma va madaniyatni talab qiladi.
Porter tomonidan 1982-yili kiritilgan kengaytirilgan raqobat 
konsepsiyasining mazmuni shuki, firmaning asosiy bozordagi raqobatli 
afzallikdan foydalana olish qobiliyati faqatgina o ‘zi duch kelayotgan 
bevosita raqobatga emas, balki shu bozordagi potensial raqiblar, 
o‘rinbosar tovarlar, mijozlar va yetkazib beruvchilar kabi kuchlaming 
ta’siriga ham bog’liqdir.
, 
Potensial raqiblar va o‘rinbosar tovarlar firma uchun bevosita xavf 
: 
uyg‘otsa, mijozlar va yetkazib beruvchilar esa o‘zlarining talablari 
bilan bilvosita tahdid solib turadi. Mana shu kuchlaming o‘zaro ta’sirii 
; 
oxir-oqibatda tovar bozorining rentabelligini belgilaydi. Tabiiyki,
[ 
raqobat muhitini tashkil qiluvchi asosiy kuchlar turli bozorlarda turlicha