B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

4. Iqtisodiyotda demokratik harakatlarning to‟sib qo‟yilishi. 
Monopolistlar 
iqtisodiyotdagi erkin va halol raqobatga to‘sqinlik qilib, nisbatan kuchsiz bo‘lgan 
korxonalarni o‘zlariga bo‘ysundirishlari, jamiyatga o‘z ishchilarining mehnatiga 
pasaytirilgan miqdorda haq to‘lash, sifati oast tovarlarni ishlab chiqarish, o‘ta 
darajada oshirilgan tovar narxlari (yoki pasaytirilgan xarid narxlari), o‘z 
mahsulotini iste‘mol qilishga bilvosita usul orqali majburlash kabi o‘zlarining 
kamsituvchi shartlarini ko‘ndalang qo‘yishlari mumkin . 
Monopoliyaning salbiy tomonlari haqida oldindan ta‘kidlab kelingan va bir qancha 
buyuk iqtisodchilar bu haqida o‘z fikrlarini bildirib o‘tishgan. Buning yorqin 
misoli sifatida quyidagilarni keltirishimiz mumkin:
- 
Arnold Xarberger fikriga 
ko‘ra bozorda monopoliyaning mavjud bo‘lishi jamiyat boyliklarining bir qismini 

---

82 
qaytmas xarajatlar (DeadWeight Loss (DWL))ga aylantiradi. Bu fikr o‘z tasdig‘ini 
topgan.
7.2-rasm.Jamiyatning qaytarib bo‟lmas yo‟qotishlari . 
Xavri 
Leybenstayn monopoliyada 
samaradorlikni 
oshiruvchi 
stimul 
yo‘qligini ta‘kidlaydi. Richard Pozdner esa monopolist monopol hokimiyatini 
ushlab qolish uchun qo‘shimcha keraksiz sarf-xarajatlar qilishini va bu harajatlar 
odatda iste‘molchining zimmasiga tushishini, hamda natijada bu aholi 
daromadlarining kamayishiga olib kelishini aytib o‘tgan . 
Yuqorida monopoliyaning salbiy jihatlari bilan tanishib chiqdik . Umuman 
olganda, monopoliyaning ijobiy tomonlari ham mavjud, biroq uning bozor 
iqtisodiyotiga va umuman iqtisod sohasiga yetkazadigan zararlari bir talay. 
Monopollizm avj olib ketgan sharoitda ayni amalakatdagi raqobat, narx-navo, ish 
haqi, bozorning amal qilish sikli, pul aylanmasi va shu kabi iqtisodiy jarayonlarga 
jiddiy zarar yetadi. Bundan ko‘rinadiki, monopolistik faoliyat iqtisodiy 
rivojlanishga ancha jiddiy ta‘sir ko‘rsatishi, taraqqiyot yo‘liga g‘ov bo‘lishi ham 
mumkin.Monmopoliyanig yo‘liga to‘siq sifatida davlatdan boshqa subyekt 
maydonga chiqa olmaydi.Shunga ko‘ra, bugungi kunda deyarli barcha mamlakatlar 
iqtisodiyotida monopoliyalarni davlar tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari 
qo‘llanilib, bu