B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

2.2. Iqtisodiy liberalism, iqtisodiy rivojlanishda davlatning roli, muammolari 
va uning mazmuni . 
Liberalizm
(fransuzcha: 
libéralisme
)— 
odamlarning 
oʻzini, 
xatti-
harakatlarini, mulkini boshqarishda erkin degan nuqtai nazarga asoslangan. 
Liberalizm 17-18-asrlarda Yevropa mamlakatlarida yuzaga kelgan, u Jon 
Lokk, Adam Smit, Sharl Lui Monteskye va boshqalarning mutlaq hokimiyatga 
qarshi qaratilgan nazariyalariga asoslanadi. Liberalizm gʻoyalari birinchi bor 
AQSH Konstitutsiyasi (1787) hamda „Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasi―da 

---

16 
(1789) mujassam boʻlgan. 19-asr va 20-asr boshlarida liberalizmning fuqarolik 
jamiyati, shaxs huquklari va erkinliklari, huquqiy davlat, demokratik siyosiy 
muassasalar, xususiy tadbirkorlik va tijorat erkinligiga oid asosiy qoidalari 
shakllangan. Hozirda liberalizm gʻoyalariga koʻra, erkin bozor mexanizmi samarali 
iqtisodiy faoliyat yuritish, ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarni tartibga solib turish 
uchun eng qulay shart-sharoit yaratadi; ayni chogʻda bozor va raqobatchilik normal 
sharoitda rivojlanishi uchun bu sohaga davlatning muntazam ravishda aralashuvi 
zarur. 20-asr oxirida liberalizm, konservatizm va sotsial-demokratiya gʻoyalari bir-
biriga yaqinlashdi.
 
Iqtisodiy liberalizm - davlatning iqtisodiyotga minimal aralashuvi va shunga 
mos ravishda iqtisodiyotdagi shaxslarning to'liq erkinligi haqidagi konservativ 
ijtimoiy fikrning tarkibiy qismi bo'lgan mafkura hisoblanadi. Iqtisodiy liberalizm 
liberal, fiskal va libertar konservatizm, shuningdek, o'ng libertarizm, klassik va 
konservativ liberalizm falsafasining bir qismidir. 
Iqtisodiy falsafada iqtisodiy liberalizm laissez-faire iqtisodiyotini qo'llab-
quvvatlaydi va targ'ib qiladi. Iqtisodiy liberalizm tarafdorlari erkin bozor, 
mukammal raqobat va ―bozorning ko‗rinmas qo‗li‖ni (Adam Smitdan) qo‗llab-
quvvatlash uchun falsafiy dalillardan foydalanadilar. 
Bu mafkura erkin bozorga davlat iqtisodiy aralashuvini va iqtisodiyotni davlat 
tomonidan tartibga solishni rad etadi va keyingi nazariyalardan farqli ravishda 
savdo va raqobatning maksimal erkinligini qo'llab-quvvatlaydi: 
Fridrix Listga 
ko‘ra iqtisodiy liberalism quyidagi kamchiliklarga ega: 
Liberal maktab qonuniyatlar davlat va xo‘jalik sub‘ektlariga insonlar xususiyatlari 
sun‘iy ravishda ko‘chiradi. 
Liberal maktab tomonidan davlat institutlarining iqtisodiy rivojlanishdagi roli va 
mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarini har tomonlama rivojlantirish zaruriyati 
e'tiborsiz qoldiriladi 
Liberal maktab mamlakatning sanoat rivojlanishi ahamiyatini e'tiborsiz qoldiradi 
Liberal maktab mehnat taqsimoti va kooperatsiyani milliy iqtisodiyot miqyosida 
tan olmaydi 
Liberal maktab protektsionizmni tadbirkorlik erkinligini cheklash va monopoliyani 
o'rnatishda adolatsiz ayblaydi. 
Liberal maktab savdo balansi va to'lov balansi zarurligini inkor etadi 
Liberal maktab erkin savdo rejimi tomonidan yaratilgan muammolarga befarq 
Liberal maktab xalq (mamlakat) yalpi kapitalini shakllantirish mexanizmini 
individual kapital va yalpi kapitalning shakllanishini farqlamaydi. 
Liberal maktab savdoni ulug'laydi, uni ishlab chiqarishdan ustun qo'yadi, ishlab 
chiqarish va savdoning iqtisodiyot rivojlanishidagi haqiqiy rolini tushunmaydi. 

---

17 
Liberal maktab tomonidan iqtisodiy tarixga e'tibor bermaslik va tarixiy faktlarni 
noto'g'ri talqin qilish katta kamchilik hisoblanadi.