B. T. Toshmuhamedov

Kaltsit C a C 0 3
3
M is sim i chizadi
109
Flyuorit C aF 2
4
M is sim va oyn a
chizm aydi
189
Apatit C a5[ P 0 4 ] 3, FC1
5
O ynaga bilinar bilinm as
chizadi
536
Ortaklaz K [A lSi30 8]
6
Oynaga chizadi
795
Kvars S i 0 2
7
O ynaga o so n chizadi
1120
Topaz
A l2[ F ,0 H ] 2[ S i0 4]
8
Oynani deyarli kesadi
1427
Korund A120 3
9
O ynani kesadi
2060
O lm os С
10
Oynani osongina kesadi
10060
M inerallarning qattiqligi tez va oson aniqlanadi. O datda 
minerallarning qattiqligi turlicha b o ‘ladi.
61

---

MineraJogiyada m inerallarning qattiqligi standartlar bilan 
tirnab ko‘rib aniqlanadi.
Qattiqlikni aniqlash uchun Moos shkalasi qabul qilingan. Bu 
shkalaga o ‘nta m ineral kiritilgan b o ‘lib, ularning qattiqligi 
birinchisidan ikkinchisiga tom on ortib boradi, shunga ko‘ra, har 
b ir oldingi m ineralni u n d an keyingi m ineral chiza oladi. 
Tekshiriladigan mineralning yuzasiga qattiqlik shkalasidagi mineral 
bilan ohista botiriladi, masalan, magnetit ortoklaz bilan tirnalsa, 
lekin o ‘zi ortoklazni timay olmasa u vaqtda magnetitning qattiqligi
6 dan kam b o ‘ladi. Biroq m agnetitni apatit tirnay olmaydi, 
aksincha magnetit apatitda chiziq qoldiradi. Demak, magnetitning 
qattiqligi 5 dan ko‘p. Shunday qilib magnetitning qattiqligi 5—6, 
ya’ni 5,5 bo‘ladi.
Qattiqlik shkalasidagi minerallarning tartib raqami, masalan, 
olmos talkdan 10 barobar, kvars esa 7 barobar qattiq degan 
m a’noni bildirmaydi. Agarda kvarsning qattiqligini 1 deb olsak, 
olmosning qattiqligi undan 1150 barobar ortiq, talkning qattiqligi 
kvarsnikidan 3500 b aro b ar kam ekanligi m axsus asboblar 
yordamida aniq o ‘lchashlarda m a’lum bo'ldi.