B. T. Toshmuhamedov

absolyut geoxnologiya 
deb nom olgan. Geologik yil 
hisobining yana bir usuli bor. U shundan iboratki, Yer tarixini

---

dunyoning taraqqiyiga qarab bo'ladilar. Organik qoldiqlarni 
o ‘rganish shuni ko‘rsatadiki, qazilma holida uchraydigan formalar 
asta-sekin bir-birlari bilan alm ashib turgan shu bilan birga 
organizmlar progressiv taraqqiyoti yo‘lida muayyan jarayondan 
o'tgan. Eng qadimgi qatlamlarda yuqori tipdagi hayvonlar va 
o ‘simliklarning vakillari bo‘lmagan holda, juda sodda organizmlarni 
uchratamiz. Organizmlarning formalari asta-sekin mukammallashib 
borgan va yangilari bilan almashinib turgan. Shunday qilib, bu 
formalaming m a’lum almashinishi va demak, ularga muvofiq kelgan 
Yer tarixi bo‘laklarini ham aniqlanishi imkoniyati tug‘ildi.
Biroq materialning ozligi tufayli bu masala yechilmay kelmoq- 
da. Bugungi vaqtdagi ayrim tekshiruvchilarning Yer yoshi to ‘g‘risi- 
dagi hisoblari bir-birlaridan juda katta farq qilgan. Masalan, Uzoq 
sharq xalqlari — Xitoy va Yapon xalqlari hisobicha dunyoning 
yoshi bir necha o ‘ng ming yilga, b a’zan esa yuz mingdan ortiq 
yilga teng. 0 ‘rta dengiz atrofidagi xalqlar, jum ladan, yaxudiylar 
fikricha Yer eram izdan bir necha ming (besh m ingcha) yil 
muqaddam paydo bo‘lgan. Bu yil hisobi xristian dinida qabul 
qilingan va butun o ‘rta asrlar mobaynida asosiy yil hisobi bo ‘lgan. 
Byuffon ayrim xususiy xossalar asosida Yerning yoshi ancha 
uzoq o ‘tmishga ega bo‘lishi kerak, shuning uchun uni taxminan 
35000 yilga teng deb hisoblash kerak deganda buni masxara qil- 
ganlarva Byuffon inkivizatsiya sudidan qo ‘rqqanidan o ‘z fikridan 
qaytishga majbur bo'lgan.
Buning ustiga bu masalada xristianlar bir-birlari bilan kelisha 
olmaydilar, masalan, Antioxiya episkopi feofil Odam atodan 
Isogacha—5515-yil, Avgustin—5351-yil, Ieronim esa 3941-yil 
o ‘tgan deb hisoblaydilar: bular ham xaledeyarliklar va misrliklar, 
forslar haqida qadimgi avtorlar qoldirgan va bundan ham ko‘p 
bo'lgan yil hisoblarini va hozirgi vaqtda xitoylaming o ‘z xalqlari 
to ‘g‘risidagi yil hisoblarini aslo rad qila olmaydilar.
Yerda yuz bergan ayrim jarayonlam ing muddatini aniqlashga 
ham konkret urinishlar qilingan edi. Masalan: dastlabki okean 
chuchuk b o ‘lishi kerak deb taxmin qilingan, chunki u Yerning 
100 gradusdan past temperaturagacha sovigan vaqtida yog‘in- 
sochin hisobiga paydo bo'lgan. Hozirgi yog‘inlaming suvi esa
90

---

deyarli distirlangan, deyarli butunlay tuzsiz. Holbuki, hozirgi 
okeanlar ancha yuqori sho'rlikga ega, ya’ni har bir litr okean 
suvida o 'rta hisob bilan 35,5 g tuz bor. Bu tuz qayerdan kelishi 
m um kin? U dengizga ko ‘p m iqdorda m ineral suvlarni olib 
keladigan daryolarning quyilishi natijasida to ‘plangan.
Shunday qilib, daryolar okeanga yildan-yilga ko‘p m iqdorda 
tu^ olib keladi. Daryolarnig har yili olib keladigan tuzlari miqdorini 
hisoblab chiqarish mumkin. Chunki okeandagi suvning um um iy 
hajmi m a’lum bo‘Isa, u holda ilgari chuchuk bo‘lgan okean qancha 
vaqt ichida, hozirgacha sho‘r b o ‘lishini hisoblab chiqarish qiyin 
emasdek tuyular edi. M a ’lum bo ‘lishicha, bu vaqt taxm inan 
500000 yilni tashkil qilar ekan.
Keyingi yillar ichida, radiy kashf qilinganidan keyin radioaktiv 
jarayonlar natijasida hosil bo ‘ladigan mineral massalardan Yerning 
yoshini aniqlash usuli q o ‘llaniladi. Agar radiy usuli b o ‘yicha 
aniqlash yetarli takom illashgan vaqtda olingan natijalarni (12 
m illiard yil) chiqarib tashlansa un d a hozirgi geofiziklarning 
ko‘pchiligi Yerning yoshini 3 mlrd dan 4 mlrd gacha hisoblaydilar. 
S h u n d ay qilib, p la n e ta m iz n in g yoshi qadim gi x alq larn in g
tasaw uriga nisbatan ancha cheksiz muddatga ega ekan.
_4 50 0 M ln yil o ld in
.4 0 00 M ln yil o ld in
3 0 00 M ln yil o ld in
2 5 00 M ln yil o ld in
5 00 M ln y il o ld in
H o zirg i v a q td ag i h o la ti