B. T. Toshmuhamedov

Oyga sayohat. 
Yerga eng yaqin osmon jismi Oy b o ‘lib, u 
planetamizning tabiiy yo‘ldoshidir. Oyning Yer atrofidagi orbitasi, 
barcha planetalarning Quyosh atrofida aylanish orbitasi kabi ellips 
(cho‘zinchoq aylana) dir. Shu tufayli Oyning Yerdan uzoqligi 
bir oz o ‘zgarib turadi. Yerga eng yaqin kelganda (orbitasining 
perigeyida) 363400 kilometr, eng uzoqlashganda (apogeyda) esa 
405400 kilometrli masofada bo ‘ladi. Oyning diametri 3476 kilometr 
b o ‘lib, uning hajmi yer hajmining 100 dan ikki qismini tashkil 
qiladi. Oy sirtida tortish kuchi Yerdagidan 6 m arta kam. Oy 
osmonda g'arbdan sharqqa tom on aylanib, 27 kunu 8 soatda Yer 
atrofini bir marta aylanib chiqadi. Oy o ‘z o ‘qi atrofida ham xuddi 
shuncha vaqtda bir marta aylanib chiqadi. Shuning uchun ham 
u bizga (ya’ni yei^a) doimo bir tom oni bilan ko‘rinadi. Oy o ‘zidan 
nur ch iq arm ay d i, Q uyoshdan o ‘ziga tu sh ay o tg an n u rla rn i 
qaytaradi.
Oy sirtining yarmi Quyosh bilan yoritilgan bo‘ladi. Biroq 
Yerdan qaraganda doim o oyning Quyosh bilan yoritilgan yarim 
sferasining hammasini ko'rishning iloji boMmaydi. Oyning Quyosh 
va Yerga nisbatan turishiga ko‘ra, uning Quyosh bilan yoritilgan 
yuzasidan ko‘proq yoki kamrog‘ini ko‘rish mumkin. Agar Oy 
Quyoshni ro‘parasiga (Yerga nisbatan) o ‘tsa «Yangi oy», Quyoshga 
qarama-qarshi (Yerga nisbatan) tom onga o ‘tsa «to‘linoy» b o ‘lib 
kuzatiladi. Oyda atmosfera deyarli yo'q. Oyning massasi Yerning 
massasidan 80 m arta kichikdir.
Oyga tushgan kosmonavt birinchi navbatda o ‘zini juda yengil 
his etadi. Bu eslatilganidek, Oyning tortish kuchi kamligidandir. 
Kosmonavt o ‘z skafandri bilan Yerda 90 kilogramm bo‘lsa, oyda
27

---

atigi 15 kilogramm bo‘lib qoladi. Shuningdek, Oyda kuzatuvchi 
Yerda ko‘nikkan ko‘p hodisalardan farqli ajoyibotlarning guvohi 
bo‘ladi. Awalo, Quyosh chiqishidan oldin Yerdagi kuzatiladigan 
chiroyli qizilrang shafaq oyda kuzatilmaydi. Quyosh kutilmaganda 
birdan ufq ostidan ko‘tarila boshlaydi. Q uyoshning ufqdan 
ko‘tarilishi Yerdagidek juda shoshilinch b o ‘lmasdan, butunlay 
chiqishiga bir soatcha vaqt ketadi. Qizigi yana shundaki, Quyosh 
ko‘tarila boshlashi bilan osmonda yulduzlar yo‘qolmaydi. Tim 
qorong‘i osmonda Quyosh bilan birga butun kun bo‘yi yulduzlar 
ham porlab turaveradi. Quyosh atrofida qizil rangda va tishlik shaklli 
halqa uning atmosferasi ko‘rinadi. Protuberaneslar deb yurituvchi
— «alanga til» lar Quyosh atmosferasida ajoyib manzarani vujudga 
keltiradi. Quyosh o‘zining «toji» bilan birgalikda (Quyosh toji Yerda 
Quyosh tutilganida yaxshi ko‘rinadi) oddiy ko‘zga ko‘rinadigan 
Quyoshdan bir necha marta katta shaklda ko‘zga tashlanadi. Oy 
osm onida yulduzlar, Quyosh tojining ko‘rinishi va shafaqning 
ko‘rinmasligining sababi, oy sirtida atmosferaning yo‘qligidandir. 
Quyosh chiqqandan so‘ng to tun bo‘lguncha 7 kunu 9 soat vaqt 
ketadi. Bu soyalarda yetarlicha salqin bo‘lishining sababi, issiqni 
«tashuvchi» havo molekulalarning yo‘qligidir. Shu tufayli Quyosh 
nurlari bevosita tushmayotgan joylarda tunning sovug‘i uzoq vaqtga 
yetadi. Oyga birgalashib sayohatga chiqqan kishi sherigini chaqirib 
ovora bo'Imasligi kerak. Chunki u hech qanday ovozni eshitmaydi. 
Tovush to‘lqinlarini tashuvchi muhit ham havo molekulalari bo‘lib, 
O y d a u 
m o le k u la la r y o ‘q. 
B u n in g
u c h u n m ax su s 
radioperedatchiklardan foydalanishga to ‘g‘ri keladi.
Oy osmoning chiroyli hodisalaridan yana biri, planetamiz — 
Yerning ko‘rinishidir. Oy osmonida Yer chiroyli, ko‘kimtir shar 
shaklida ko‘rinadi. Biroq yarmidan ko‘pi oq bulutlar hosil qilgan 
«dog‘»lardan iborat bo‘ladi. Yer qit’alari bir oz yorishib, okeanlardan 
rangi bilan farq qilib turadi. Qalin Yer atmosferasi ularni alohida - 
alohida qurishga imkon beradi. Yer ham osmonda oy kabi turli 
shakllarda (fazalarda) ko‘rinadi. Bu holat uning Quyoshga nisbatan 
oyning qaysi tomonda turganiga bog‘liq bo'ladi. Yer o ‘zining «to‘la 
Yer» fazasida bo‘lganda oy sirtini, «to'linoy» Yemi yoritgandagidan 
40 martagacha ravshanroq yoritadi. Oy osm onida «to‘liq Yer»
28

---

kuzatiladigan payt — Yerdan qaraganda oyning «yangioy» bo‘lgan 
vaqtga to ‘g‘ri keladi. Shuningdek, osmondagi Yer o ‘z atrofida 
kansentrik halqalar shaklida to ‘q qizil, sariq, ko‘k va hokazo 
ranglardan iborat chiroyli kamalak kuzatiladi. Agar kosmonavt oy 
tutilayotgan paytda oy sathida bo‘lsa, u Quyosh tutilishini kuzatadi 
va bu tutilishning to‘la fazasi Yerdagiday bir necha minutgina davom 
etmay, rosa bir yarim soatcha davom etadi.