B. T. Toshmuhamedov

Foiz-statistik 
usulda o ‘rganilayotgan qatlamdagi paleontologik 
qoldiqlarni matematik hisoblash orqali foiz miqdori aniqlanadi va 
eng yaxshi o‘rganilgan tayanch kesim bilan taqqoslanadi. Masalan, 
tekshirilayotgan qatlamda a tur 5 %; b tur — 15 %; d tur — 50 %; 
e tur — 18 %; ftu r — 12 %ni tashkil qiladi deylik. 0 ‘rganilayotgan 
qatlam um um iy turlari eng ko‘p bo‘lgan d qatlami bilan taqqos­
lanadi. Qatlam va bo‘laklar maxsus ishlab chiqilgan o ‘xshashlik 
koeffitsiyentlari orqali solishtiriladi.
Foiz-statistik usul unchalik yaxshi ishlab chiqilmaganligi tufayli
100

---

stratigrafik masalalarni hal qilishda boshqa usullar bilan birgalikda 
qo'llaniladi.
Floristik 
usul asosan m ikroo‘sim liklar va ularning spora- 
gulchanglarini tahlil qilishga asoslanadi. M a’lumki o'simliklar spora 
va gulchanglari o ‘zining nihoyatda mustahkam va chidamli bo‘lgani 
uchun turli yotqiziqlarda qazilma holda ju d a yaxshi saqlanadi. 
U lar hattoki quyuqlashgan kislota va ishqorlarda ham erimaydi. 
Suv va shamol orqali Yer shari bo ‘ylab katta masofalarga olib 
ketilishidan xilma-xil yotqiziqlarda uchraydi. Ayniqsa spora va 
gulchanglar kontinental va qirg'oqoldi dengiz yotqiziqlarida ko‘p; 
shuning uchun ham spora gulchang tahlili kontinental yotqiziqlar 
yoshini aniqlabgina qolmay, balki ularni dengiz yoki laguna 
yotqiziqlari bilan taqqoslashga ham imkon beradi. Bu esa uni 
boshqa usullardan afzalligidadir.
Bu usulda o ‘simliklar spora va gulchanglarining tuzilishi, 
ularning davr mobaynida o ‘zgarishi o ‘iganilib, tog‘jinslarida spora- 
gulchang majmualari ajratiladi; o ‘sha davrda Yer yuzasini qoplagan 
o ‘simlik turlari aniqlanadi. Bu usulda ham hudud stratigrafiyasi 
ishlab chiqiladi, stratigrafik kesimlar taqqoslanadi va o ‘tgan geologik 
davrlarning fizik-geografik sharoitlari qayta tiklanadi.
S po ra-g u lch an g usuli ham k am ch ilik lard an holi em as. 
U m um an bu usul hozirgacha mukam m al ishlab chiqilmagan. 
C hunki, birinchidan, ayrim o ‘sim liklar spora va gulchanglari 
qazilm a holda butunlay u chram aydi, ikkinchidan, spora va 
gulchanglar Yer yoriqlari orqali qadimiyroq tog‘ jinslari orasiga 
tushib qolishi m umkin va yoshni noto‘g‘ri aniqlashga olib kelishi 
mumkin. Bunday stratigrafik tadqiqotlarda nihoyatda sinchkovlik 
bilan ish olib borilishi kerak.
U m um an paleontologik usullar o ‘z afzalliklariga qaramasdan 
nisbiy yosh aniqlashda universal emas. Chunki Yer po'stining 
ko‘p hududlarida organik qoldiqlar uchram aydigan metamorfik, 
intruziv va effuziv jinslardan tashkil topgan. Hatto cho‘kindi jinslar 
ichida ham paleontologik qoldiq uchramasligi mumkin. Bunday 
qatlam lar paleontologik jihatdan «soqov» yotqiziqlar deyiladi va 
ularning nisbiy yoshi nopaleontologik usullar bilan aniqlanadi.
101

---