B. T. Toshmuhamedov

Asteroidlar. 
Kichik planetalar yoki asteroidlar, asosan Mars 
va Yupiter orbitasi oralig‘ida aylanadi va bevosita qaraganda 
ko‘rinmaydi. Birinchi kichik planeta 1801 -yilda kashf etilgan. 
Ulardan eng kattalari Serrera — diametri 1003 km, Pallada -
diametri 490 km, Vetsa — diametri 390 km, Yunona — diametri 
190 km nomlari bilan ataladi. Hozirgi vaqtda 10000 dan ortiq 
asteroidlar m a’lum. Milliardlab yillar davomida astroidlar, vaqti- 
vaqti bilan bir-birlari bilan to ‘qnashadilar.
Asteroidlarning umumiy massasi, Yer massasining atiga 0,1 
qismiga teng keladi.
Eng yorug' asteroid — Vesta, oltinchi yulduz kattaligidagi 
yulduzlardan у о rug ‘ bo'lmaydi. Eng katta astroid — Serera.
Bolidiar. Tabiatda juda kam uchraydigan va osm onda uchib 
o ‘tadigan olov shar bolid deyiladi. Bu hodisa, atmosferaning qalin 
qatlamlariga meteor deb ataladigan jismlar yirik qattiq zarralarning 
kelib kirishi tufayli sodir b o ia d i. Bolidiar ko‘pincha sezilarli 
darajadagi ko‘rinmas diametrga ega bo ‘lib, b a’zida hatto kunduzi 
ham ko‘rinadi. Dindor kishilar bularni og‘zidan olov chiqarib 
nafas oluvchi ajdarlar deb talqin qilganlar.
M eteoritlarni hosil bo'lishi haqida ikki xil fikr mavjud:
1. Meteoritlar Quyosh sistemasining bir bo ‘lagi; 2. M eteoritlar 
boshqa yulduzlar turkum idan uchib kelgan. M etioritlar bir necha
20

---

gram m dan o ‘n tonnagacha bo‘lishi mumkin. Masalan: 1947-yil 
Sixota-Olenga tushgan meteorid yom g'irining um um iy og'irligi 
100 tonna atrofida bo ‘lgan.
Kometalar. 
Vaqt-vaqti bilan fazoda ko‘rinib turadigan samoviy 
obyekt. Kometalar qattiq yadro va gaz qobig‘i kom adan tashkil 
topgan. Kom etalar Quyoshga yaqinlashganda Quyoshga qaram a- 
qarshi to m o n id an b ir yoki bir necha «dum» paydo bo'ladi. 
Kometalar fazoda Q uyoshdan uzoqda joylashib, m arkazlarida 
yadrosi bo ‘lgan juda xira, tumanli oqish dog‘lar shaklida ko‘rinadi. 
Faqat Quyoshga nisbatan yaqinlashib o ‘tadigan kom etalargina 
juda yorug‘ va dumli b o ‘lib ko‘rinadi. 1758-yilda ko‘ringan kometa 
Galileya kometasi deb nom oladi. 1986-yil uning Quyoshga juda 
yaqin, m asofadan o ‘tadi. Galiley kometasi davriy kom etalar 
qatoriga kiradi.
Yer guruhidagi planetalar — Merkuriy, Venera, Yer va Mars 
gigant planetalardan zichligining kattaligi, o ‘z o ‘qi atrofida sekin 
aylanishi, atm osferasining an ch a yirikligi, y o ‘ldoshlarining 
bo‘lmasligi yoki kam bo ‘lishi bilan farq qiladi.