Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Графит - С. Сингонияси гексагоналдир. Тўғри кристаллари камдан-кам. Баъзан олти бурчакли пластинкалар, таблеткачалар шаклида бўлади. Агрегатлари кўпинча майда тангачалардан иборат. Ранги кулрангдан қорагача. Чизиғи ялтироқ қора. Қаттиқлиги 1, қўлга ёғлидек уннаб, қўлни ва қоғозни қорайтиради. Солиштирма оғирлиги 2,09-2,23 г/см³, табиатда донадор, варақсимон зич шаклда, мармар ва гнейсларда учрайди. Графит тигеллар тайёрлашда, қуйиш ишларида, қаламлар чиқаришда, бўёқчиликда ва бошқа соҳаларда ишлатилади.


Сульфидлар


Сульфидлар таркибига олтингугуртнинг S² - аниони киради. Элементларнинг олтингугурт билан қўшилиб ҳосил қилган бирикмаси сулъфидлар деб аталади. Улар тоғ жинслари, кўпинча маъданлар таркибида кўп учрайди. Сульфидлар синфи 250 га яқин минерални, яъни маълум бўлган минералларнинг тахминан 6% ини ташкил қилади. Сульфидларни ҳосил бўлиши учун энг қулай шароит грунт сувларидан пастда бўлган горизонтдир. Кўпчилик сульфидлар гидротермал йўл билан ҳосил бўлади. Бироқ магмадан ва унинг учувчи компонентларидан ҳам ҳосил бўлади.
Сульфидларда металлар билан олтингугурт турлича нисбатда бўлади. Одатда сульфидларнинг қаттиқлиги оз бўлиб, зичлиги катта бўлади. Сульфидли минераллардан пирит ҒеS₂, яъни икки сульфидли темир бирикмасидан иборат бўлган олтингугурт ёки темир колчедани Ер қобиғида кўп тарқалгандир.
Пирит - ҒеS₂. Кристаллари кўпинча куб шаклида бўлади. Ранги оқ, жез-сариқ. Чизиғи ялтироқ, қора. Кубнинг ёнларида қирраларига параллел бўлган чизиқлар (штрихлар) бўлади. Улар бир ёндан иккинчисига ўтмайдилар. Металлдек ялтирайди. Ҳамма тоғ жинсларида уч­райди. Қаттиқлиги 6-6,5, солиштирма оғирлиги 4,95-5,1 г/см³. Сульфат кислота олиш учун ишлатилади.
Марказит - ҒеS₂ нинг таркиби ҳам пиритникига ўхшайди. Сингонияси ромбик. Кристалларининг қиёфаси тахтасимон, сийрак калта устунсимон, найзасимон бўлади. Қўшалоқ кристаллари тез-тез учраб туради. Конкрециялар буйраксимон ва бошқа шаклда ҳам учрайди. Органик қолдиқлар ўрнида пайдо бўлган псевдоморфозалар ҳам учрайди.
Ранги жез-сариқ, кулранг ёки яшилроқ товланади. Чизиғи тўқ яшил-кулранг, металлсимон ялтироқ. Қаттиқ­лиги 6,0-6,5, мўрт. Уланиши мукаммал эмас. Солиштир­ма оғирлиги пиритникидан кичик - 4,85-4,90 г/см³. Суль­фат кислота ишлаб чиқаришда ишлатилади.

Расм 18. Марказит.