Б. Сапаров ф а л с а ф а

Миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиши қонуни. 
Ҳодисаларга макон-вақт мезони нуқтаи назаридан тавсиф бериш жараѐнида 
«қаерда?» ва «қачон?» саволлари биринчи ўринга чиқади. Уларни билишга 
нисбатан бошқа бир ѐндашув «нима?» саволи билан боғлиқ. Маълум жойда 
ва маълум вақтда мавжуд бўлган мазкур ҳодиса нимадан иборат? У қандай 
хоссалар билан тавсифланади? Бошқа ҳодисалардан унинг фарқи нимада ва 
қай жиҳатдан уларга ўхшаш? Бундай саволларга жавоб ҳодисаларни сифат ва 
миқдоржиҳатидан тавсифлаш орқали берилади. 

---

71 
Мазкур тавсиф предмети сифат ва миқдор категориялари билан 
ифодаланади. Энг синчков таҳлил ҳам ҳодисада сифат ѐки миқдор жиҳатидан 
тавсифлаш мумкин бўлмаган нарсани аниқлаш имконини бермайди. 
Бинобарин, сифат ва миқдор – ҳодисанинг қолдиқсиз «парчаланувчи» икки 
томонидир.
Миқдор ва сифат ўзгаришларининг бир-бирига ўтиши қонуни 
ривожланиш жараѐнининг механизмини ѐритади, у қай тарзда ва қандай 
шаклларда амалга оширилишини кўрсатади. Бу қонуннинг хусусиятини, у 
қандай намоѐн бўлиши ва амал қилишини аниқлаш учун унинг асосий 
тушунчалари: сифат, миқдор, меъѐр, сакрашнинг мазмунини ѐритиш талаб 
этилади. 
Сифат 
нарсаларга хос ва уларнинг борлиғи билан айний бўлган ҳамда 
уларни муайян алоқалар тизимидаги бошқа нарсалардан фарқлаш имконини 
берадиган ўзига хос хусусиятни акс эттиради
. Нарсаларнинг сифати 
уларнинг чеклилиги билан уйғун боғлиқ, зеро мазкур сифат йўқ бўлиши 
билан нарсанинг ўзи ҳам йўқ бўлади, у бошқа нарсага айланади. Сифат – 
нарсанинг ички хусусияти, предметни мазкур жиҳатдан фарқлаш учун зарур 
ва етарли бўлган хоссалар мажмуи. Аммо ҳар қандай нарса бир жиҳатдан 
битта сифатга ва турли жиҳатлардан кўплаб сифатларга эга бўлади 
Хосса - 
предметнинг жиҳати бўлиб, унинг бошқа предметлардан фарқи 
ѐки улар билан ўхшашлигини белгилайди ва улар билан ўзаро алоқада намоѐн 
бўлади.
Хоссалар муҳим ва иккинчи даражали бўлиши мумкин. Муҳим 

---

72 
хоссалар предметнинг сифатини белгилайди. Уларнинг йўқолиши моҳиятини 
мазкур хоссалар ташкил этган предметнинг ҳам йўқолишини англатади. 
Иккинчи даражали хоссалар ўзлаштирилиши ѐки предметнинг сифатини 
ўзгартирмасдан йўқолиши мумкин. Ҳар қандай хосса (температура, ҳажм, 
энергия ва ш.к.) муайян миқдор ва сифатга эга бўлади. Ҳар қандай предмет 
ўзининг мавжудлигини белгиловчи барча хоссалар мажмуидир.