Б. С. Мусаев а г р о к и м

дан кислороднинг ўзлаштирилиши, органик моддалар­
нинг парчаланиши ва илдиз тизимининг нафас олиши 
натижасида карбонат ангидрид (СО,) ҳосил бўлади. Шу 
сабабдан атмосфера \авосида карбонат ангидрид миц­
дори 0,03% бўлгани ҳолда, тупроқ ҳавосида бир фоиз 
атрофида, баъзан 
2
—3%га етади.
Тупрокдаги карбонат ангидрид микдори атмосфера 
ва тупрокдаги ҳаво алмашинуви (аэрация) жадалли- 
гига монанд ўзгаради. Ҳосил бўладиган карбонат ан­
гидриднинг бир қисми атмосферага тарқалади, бир 
қисми эса тупрокдаги намлик таъсирида эриб, карбо­
нат кислотага айланади. Атмосферага учиб чицадиган 
СО, ўсимликлар томонидан ўзлаштирилиб, ҳосил миц­
дорини оширишга хизмат қилса, карбонат кислота 
тупроқ эритмасининг нордонлигини оширади:
С
0 2
+
н
2
о = н ,с о 3-> н + н с о
3
Тупрокда карбонат ангидрид микдорининг кўпайи- 
ши ҳам ижобий, ҳам салбий оқибатларга олиб келиши 
мумкин. Яхши томони шундаки, ҳосил бўладиган кар­
бонат кислота тупрокдаги минерал бирикмалар (ф ос­
фатлар, кальций карбонат ва б.)нинг эрувчанлигини 
оширади ва уларни ўсимликлар осон ўзлаштирадиган 
шаклга ўтказади. Иккинчи томондан, тупрокда намлик 
кўп, аэрация сусг бўлса, карбонат ангидрид микдори­
нинг ортиши ва кислороднинг етишмаслиги оқибатида 
ўсимлик ва микроорганизмларнинг меъёрида ривожла­
ниши бузилади. Кислород танқислигида илдизнинг ўси- 
ши ва нафас олиши сусаяди, ўсимлик том онидан озиқ 
моддаларнинг ўзлаштирилиши секинлашади. Тупрокда 
анаэроб-қайтарилиш жараёни кучаяди.
Т уп роқ эри т м аси
— тупроцнинг энг \аракатчан ва