Б. С. Мусаев а г р о к и м

ланиш асосида ютилади.
Озик, моддаларнинг илдиз ҳужайрасига ютилишида 
цитоплазма муҳим рол ўйнайди. Ундаги оқсилсимон 
моддалар нордон ва асосли гуруҳлар тутгани боис ци-

---

топлазманинг ю за қатлами (плазмолемма)да мусбат ва 
манфий зарядланган майдончалар ҳосил бўлади. М ус­
бат зарядланган майдончаларнинг ташқи қатламида ОН 
манфий зарядланган майдончасида эса Н + гуруҳлар жам­
ланади ва улар кейинчалик озиқ муҳитидаги ионлар 
билан алмашинади.
Цитоплазма юзасида бир пайтнинг ўзида катионлар 
(К +, Na", N H 4+, Mg
24
ва б.) ва анионлар ( Р 0 4’ , N 0
3 
ва б.) адсорбцияланиш и мумкин. Ютилган о зи қ модда­
лар тонопластдан ўтгач, ўсимликнинг ўтказиш тизими- 
га тушади. Ўсимлик танасида кечадиган 
н а ф а с олиш , 
м о д д а л а р а лм аш и н уви , ф от оси н т ез, т ран сп и рац и я
каби 
жараёнлар минерал моддаларнинг ютилиши ва силжи- 
шини таъминлайди.
Протопластнинг фаолияти натижасида минерал ва 
органик бирикмаларнинг кучсиз концентрланган сувли 
эритмаси — ҳужайра шираси ҳосил бўлади. Унда захира 
озиқ моддалар ва осмотик фаол бирикмаларнинг тўпла- 
ниши ҳужайра ш ирасининг муҳим физиологик ақами- 
ятга эгалигидан далолат беради.
У с и м л и к л а р н и н г а й р и м м о д д а л а р н и к у п ё к и к а м м и ц ­
д о р д а ў з л а ш т и р и ш и в а т ў п л а ш и г а
илдизнинг танлаб ютиш 
қобилияти
д е й и л а д и .
Усимликлар сую қ эритмалардан 
тузни, концентрланган эритмалардан эса сувни кўп ва 
тез ўзлаштиради.
Ҳар бир элемент ҳужайрада ўзига хос ф изиологик-