Б. С. Мусаев а г р о к и м

Органик моддалар тупроқнинг муҳим таркибий қис- 
ми ҳисобланади. Органик моддалар, шу жумладан гу­
мус микдори ҳар хил тупроқ типларининг ҳайдалма 
қатламида турличадир (16-жадвал).
Жадвалдан тупроқлар таркибидаги гумус микдори 
айрим тупроқ типларида 
10
% ва ундан ҳам кўпроқни 
ташкил этгани ҳолда, айрим тупрокдарда 
1
—
2
% атро­
фида бўлиши кўриниб турибди.
1 6 - ж а д в а л .
Т у р л и т у п р о 1^ т н п л а р и т а р к и б и д а г и гу м у с м и қ д о р и
(А. В. Петербургский, 1975)
Тупроқ
типи
Ҳайдалма 
қатламдаги 
гумус 
микдори, %
0—20 см
0—100 см
қатламдаги гумус 
заҳираси, т/га
Чимли подзол
2 - 4
53
80-120
Сур тусли подзоллаш­
ган ўрмон тупроқлари
4 - 6
109
150-300
Қора тупроқлар
4 - 1 2
137-192
300-800
Каштан тупроклар
3 - 4
99
200-250
Бўз тупроклар
1 - 2
37 -
50
Қизил тупроқлар
5 - 7
153
150-300
Тупроқнинг органик қисми турли-туман органик 
моддалар мажмуидан иборат. Улар иккита гуруҳга ажра­
тилади:
— ўсимлик ва ҳайвон қолдиқларидан ҳосил бўлган, 
лекин гумусга айланмаган органик моддалар;
— гумус.
Гумусга айланмаган органик моддалар деганда, туп­
рокда чириб улгурмаган ёки чала чириган ўсимлик 
қолдиқлари ҳамда унда ҳаёт кечирадиган ҳайвон ва 
микроорганизмларнинг қолдиқлари тушунилади.
И. В. Тюриннинг аниқлашича, бир 
га
майдондаги 
тупроққа йил давомида 5—8 
т
ўсимлик қолдиқлари 
тушиб, шундан 
1— 10