B. S. Abdullayeva, B. M. Suropov iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion

T/r 
Funksiya nomi  Argument 
soni 
Argument tipi 
Vazifasi 
Matematik va trigonometrik funksiyalar ro’yxati. 
1. 
КОРЕНЬПИ 
 
1 
Son 
Sonni Piga ko’paytirib, kvadrat 
ildiz oladi. 
 
2. 
МУЛЬТИНОМ 
 
ko’p 
son, son...
 
Katta nominal koeffetsientni 
topish 
 
3. 
НОД 
 
ko’p 
son, son...
 
Sonlarning eng 111opp 
umumiy bo’luvchisini topadi. 
 
4. 
НОК 
 
ko’p 
son, son...
 
Sonlarning eng 111opp 
umumiy karralisini topadi. 
 

---

112 
 
 
5. 
ОКРУГЛТ
 
2 
son, son
 
Sonni silliqlashtirish 
 
6. 
РЯД.СУММ
 
4 
x,n,m,koeffit 
sienti 
 
Darajali qatorning yig’indisini 
qaytaradi 
 
7. 
СЛУЧМЕЖДУ
 
2 
son, son
 
Ikki son orasidan taxminiy 
sonni qaytaradi.
 
8. 
ЧАСТНОЕ
 
2 
son, son
 
Bo’linmaning butun qismini 
qaytaradi.
 
T/r 
Funksiya nomi  Argument 
soni 
Argument tipi 
Vazifasi 
Matnli funksiyalar ro’yxati. 
1. 
БАТТЕКСТ  
1 
son 
Sonni matnga o’zgartiradi. 
2. 
ДЛСТР 
1 
matn 
Matndagi belgilar sonni 
qaytaradi. 
3. 
ЗАМЕНИТ  
4 
Matn, son, son, 
matn 
Matnni matnga o’zgartirish  
4. 
ЗНАЧЕН 
1 
matn 
Matnni songa aylantiradi. 
5. 
КОДСИМВ  
 
1 
matn 
Matnning birinchi belgisini 
kodini qaytaradi.  
6. 
ЛЕВСИМВ  
 
2 
matn,son  
 
Matnning birinchi belgisidan 
boshlab so’ralgancha qaytaradi.  
7. 
ПЕЧСИМВ 
1 
matn 
Matndan simvollarni o’chiradi. 
8. 
ПОВТОР 
2 
matn, son 
Matnni keraklicha takror 
yozish  
9. 
ПОДСТАВИТ  
4 
matn, matn, 
matn, son  
Matnning qismni o’zgartiradi  
10. 
ПОИСК  
 
3 
matn,          
matn, son  
Matn izlash  
11. 
ПРАВСИМВ  
 
2 
matn,son  
 
O’ngdan boshlab matnni 
belgilarini oladi.  
12. 
ПРОПИСН  
1 
matn 
Matnni bosh harfga o’tkazish  

---

113 
 
 
13. 
ПРОПНАЧ  
 
1 
matn 
Matnni bosh harfini qoldirib, 
qolganlarini kichik harfga 
o’tkazish  
14. 
СИМВОЛ 
1 
son 
Kodga mos belgini qaytaradi.  
15. 
СОВПАД 
 
2 
matn, matn  
 
Matnni matn bilan tekshiradi 
teng bo’lsa rost, aks holda 
yolg’on qaytaradi.  
16. 
СТРОЧН 
1 
matn 
Matnni kichik harfga o’tkazish  
17. 
СЦЕПИТ  
ko’p 
matn, matn…  Bir necha matnlarni 
birlashtirish 
18. 
ТЕКСТ 
2 
son, format 
Matnni formatlash  
T/r 
Funksiya nomi  Argument 
soni 
Argument tipi 
Vazifasi 
Mantiqiy funksiyalar ro’yxati.
 
1. 
ЕСЛИ 
ko’p 
mantiqiy ifoda, 
rost ifoda 
Shart asosida qiymat qaytaradi. 
2. 
И 
ko’p 
mantiqiy ifoda, 
mantiqiy ifoda 
Ikkala mantiqiy ifodani 
tekshiradi. 
3. 
ИЛИ 
ko’p 
mantiqiy ifoda, 
mantiqiy ifoda 
Ikki mantiqiy ifodadan birini 
tekshiradi  
4. 
ИСТИНА 
- 
- 
Rost  
5. 
ЛОЖЬ 
- 
- 
Yolg’on 
6. 
НЕ 
1 
mantiqiy ifoda  Teskari xulosa 
MS Excel dasturida ajratilgan sohalar bo’yicha, maxsus funksiyalar juda ko’p. 
Mustaqil ravishda o’rganmoqchi bo’lsangiz 
skill.im
 
saytini tavsiya qilamiz.    
MS Excel dasturida yangi funksiyalar va makroslar yaratish.  
Bizga  ma’lumki,  texnologik  va  ishlab  chiqarish  jarayonlarini 
avtomatlashtirish deganda jarayonlarning bir qismi inson tomonidan boshqarilishi, 
qolgan  asosiy  qismi  esa  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  vositalari  va 
usullari  yordamida  bajarilishi  tushuniladi.  Ishlab  chiqarishda  kompyuter  dasturiy 
vositalarining tatbiq etilishi, ish vaqtini tejash, aholining turmush darajasini oshirish, 

---

114 
 
 
investitsiyalarning keng jalb etish, iqtisodiyotning barqaror o‘sishi va rivojlanishiga 
olib kelishiga olib keladi. 
Har bir korxonaning iqtisodiy o‘sishini ta’minlash, uni rivojlantirish uchun 
moliyaviy  hisobotlarni  tayyorlash  va  taqdim  etishda  kompyuterning  dasturiy 
vositalarini,  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini  qo‘llash  va  buning 
natijasida avtomatlashtirishga erishish muhim ahamiyat kasb etadi.  
Oliy  ta’limning  iqtisodiyot  ta’lim  yo‘nalishlari  talabalari  kelgusi  kasbiy 
faoliyat sohalarida korxonalarning soliq va statistika hisobotlarini tayyorlab, davlat 
organlariga  taqdim  etadilar.  Shuning  uchun  talabalarga  “Itqisodiyotda  axborot-
kommunikatsion  texnologiyalar  va  tizimlar”  fanini  o‘qitish  davomida 
korxonalarning  moliyaviy  hisobotlarini  kompyuterda  tayyorlab  topshirishni 
o‘rgatishimiz kerak bo‘ladi. 
Iqtisodiy  ta’lim  yo‘nalishlari  talabalari  keyingi  kasbiy  faoliyatida,  soliq  va 
statistika hisobotlarni tayyorlab, topshirishda MS Excel elektron jadvalning standart 
funksiyalardan foydalanish o‘qitiladi. Talabalar mutaxassislikka mos funksiyalarni 
o‘rganishi va qo‘shimcha ravishda mutaxassislikka oid masalalarni yechish uchun 
yangi  funksiyalarni  hosil  qilish  va  undan  foydalanishni  ham  o‘rgatish  zarur.  MS 
Excel elektron jadvalida yangi funksiyalarni hosil qilish quyidagicha bo‘ladi: 
1.
 
VBA  (Microsoft  Visual  Basic  for  Applications)  dasturlash  tilining  menyu 
qatoridan  “Insert”→  “Module”  tanlanib,  ochilgan  oynada  kiritiluvchi  yangi 
funksiyaning  dasturi  yoziladi.  Masalan,  kichik  korxonalarning  “Daromad 
solig’ini”ni ifodalovchi funksiya uchun quyidagicha kichik dasturni tuzamiz. 
     
Function D.S. (Сумма) 
     D.S.= 0.12 * Сумма 
     End Function 
2.
 
Foydalanuvchi  tomonidan  kiritilgan  har  bir  yangi  funksiya  “Мастер 
функций” 
funksiyalar 
kutubxonasidagi 
“Opredelenniye 
polzovatelem” 
kategoriyasida aks etib boradi.  
Talabalar  keyingi  kasbiy  faoliyatlarida  tadbirkorlik  faoliyati  bilan 
shug‘ullanuvchi  kichik  biznes  korxonalarning  moliyaviy  hisobotlarini  tayyorlash 

---

115 
 
 
jarayonida  yagona  soliq  (4%),  jamg‘arib  boriladigan  pensiya  ta’minoti  (1%) 
to‘lovlari  va  boshqalarni  MS  Excel  elektron  jadvalidagi  VBA  (Microsoft  Visual 
Basic  for  Applications)  dasturlash  tili  yordamida  yangi  funksiyalar  ko‘rinishida 
kiritib qo‘yib, undan foydalanishlari mumkin.   
Shuningdek, kasbiy faoliyatda MS Excel elektron jadvalidagi VBA (Microsoft 
Visual  Basic  for  Applications)  dasturlash  tili  yordamida  yangi  funksiyalar  bilan 
birga  makroslar va funksional tugmalarni ham yaratishlari mumkin.    
Makros  - 
bu  ingliz  tilidan  olingan  bo‘lib,  makrokomanda  degan  ma’noni 
anglatadi  va  foydalanuvchi  tomonidan  VBA  (Microsoft  Visual  Basic  for 
Applications)  dasturlash  tili  yordamida  qayd  qilingan  harakatlar  ketma-ketligini 
ta’minlovchi buyruqlarni yaratadi.
 
 
Foydalanuvchilar  MS  Excel  elektron  jadvalida  bajariladigan  bir  qator 
vazifalar  ishini  ixchamlash  uchun  makrokomandalar  yaratib,  ish  jarayonini 
avtomatlashtirishga erishadilar.  
Kasbiy  faoliyatda  MS  Excel  elektron  jadvalining  ustunlar  yoki  satrlari 
bo‘yicha  kiritilgan  formulalarni  bir  joydan  boshqa  joyga  olib  o‘tishda 
“Специальная  вставка”
→
“Значения”
  komandasidan  ko‘p  marta  foydalanish 
kuzatiladi.  Shu  jarayonni  makroslar  yordamida  avtomatlashtirish  mumkin.  Biz 
ushbu  jarayonni  VBA  (Microsoft  Visual  Basic  for  Applications)  dasturlash  tili 
yordamida avtomatlashtirish uchun kichik dasturni keltirib o‘tamiz.  
Sub almashtirish() 
For Each cell In Selection 
cell.Formula = cell.Value 
Next cell 
MsgBox "Ma'lumotlar almashtirildi!" 
End Sub 
Kasbiy  faoliyatda  kichik  korxonalar  moliyaviy  hisobotlarini  MS  Excel 
elektron  jadvali  imkoniyatlaridan  foydalanib  tayyorlash  va  topshirishni 
avtomatlashtirish samarali natijalar berib kelmoqda. Bunday natijalarga erishishning 
asosini uzluksiz ta’lim  tizimida  elektron  jadvalning  “Функциялар  кутубхонаси” 

---

116 
 
 
(Мастер функции)dagi standart funksiyalarni tizimli o‘qitilishi muhim ahamiyatga 
ega.  
Ishlab  chiqarishda  kompyuterning  dasturiy  vositalari,  xususan,  MS  Excel 
elektron  jadvalining  tatbiq  etilishi  ish  vaqtini  tejalishiga,  aholining  turmush 
darajasini  oshishiga,  investitsiyalarning  keng  jalb  etilishiga,  iqtisodiyotning 
barqaror o‘sishi va rivojlanishiga olib keladi.