B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Adabiyotlar: 
1.
“2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-son qarori. 29.12.2016. 
2.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. –T., 2018. 
3.
“Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi. –T., 2018. 
4.
Norbosheva M.M. Bolalar psixologiyasi. –T., 2002. 
5.
Nishonova Z.T. Bolalar psixologiyasi. O‘quv qo‘llanma. – T., 2006. 
 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
 

---

221 
MAKTABGACHA TA’LIMDA INNOVATSION YONDOSHUVLAR 
 
Norbosheva M.A. 
Termiz davlat universiteti, kafedra mudiri 
Mamlakatimizda maktabgacha ta’lim tashkilotlari ishini har tomonlama takomillashtirish, 
maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berish, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish 
hamda maktab ta’limiga tayyorlash bo‘yicha davlat talablarini to‘la amalga oshirish O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”
1
gi PQ-2707-sonli qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha 
ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi
2
ijrosiga qaratilgan. Shunga ko‘ra qisqa 
muddat ichida soha mutaxassislari xorijiy ilg‘or tajribalarni o‘rganib chiqishdi. Bolalarning 
qiziqish va intilishlarini hisobga olgan holda, ularga maktabgacha bo‘lgan davrda har tomonlama 
puxta ta’lim va tarbiya berish, dunyoqarashini kengaytirish, mustaqil fikrlash qobiliyatini 
rivojlantirish, qalbi va ongiga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni singdirib borish, shu orqali 
ularni ona Vatanga muhabbat, pokiza orzular ruhida kamol toptirish bugungi kundagi eng muhim, 
eng dolzarb masalalardan biri ekanini ta’kidlandi. 
“O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga 
qo‘yiladigan davlat talablari”
3
hamda Maktabgacha ta’lim muassasasining “Ilk qadam” davlat 
o‘quv dasturi
4
ishlab chiqildi. Dastur xorijiy tajribalar asosida tayyorlangan bo‘lib ancha 
mukammal va yangicha yondoshuvga asoslangan. Dastur maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim 
berishda kompetensiyaviy yondashuv, bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim 
masalalarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirish, boshqa 
insonlar bilan muloqot qilish, “Men” obrazini qurish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat usullarini 
shakllantirishga tayyorgarlikni ko‘zda tutib, boshlang‘ich muhim kompetensiyalar bolaning 
faoliyat va axloq sub’ekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. “Ilk qadam” o‘quv davlat 
dasturida bolaning kompetensiyalari jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining 
shakllanishi, ijtimoiy-hissiy rivojlanish, nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari, bilish 
jarayonining rivojlanishi, ijodiy rivojlanish sohalari orqali rivojlantirilishi ko‘zda tutilgan. 
Zamonaviy qiyofa kasb etayotgan maktabgacha ta’lim tashkilotlarida rivojlantiruvchi muhitni 
tashkil etilishi, uning mazmunan boyitilayotganligi bolalarni birlamchi dunyoqarash asoslarini 
shakllantirish, bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam bermoqda. Maktabgacha 
ta’lim
 
muassasasining ko‘rgazmali-rivojlantiruvchi muhitda millatimizning madaniy-tarixiy 
qadriyatlarini aks ettiruvchi jihozlar, milliy va mintaqaviy an’analarni o‘zlashtirishga xizmat 
qiluvchi o‘yinchoqlar, mehnat qurollari, predmetlar, kiyim-kechaklar bolalar uchun ijtimoiy 
tajribani o‘zlashtirishga xizmat qilmoqda. Davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarida 
qo‘shimcha ta’lim xizmatlarining tashkil etilishi ota-onalar uchun yana bir qulaylik bo‘ldi.
Bugungi kunda har bir maktabgacha ta’lim muassasasi o‘z imkoniyatlaridan kelib chiqqan 
holda bolalar va aholi ehtiyojlariga mos ravishda ingliz tili, rus tili, origami san’ati, raqs, badiiy 
gimnastika, karate, shaxmat, shashka kabi to‘garaklar tashkil etilmoqda. Endi ota-onalar 
maktabgacha ta’lim tashkilotidan tashqari to‘garaklarga bolani yetaklab yurishmaydi, bu bir 
tomondan ota-onalar uchun qulaylik bo‘lsa, ikkinchi tomondan ta’lim muassasasini qo‘shimcha 
daromad olishi uchun imkoniyatdir. Ammo, ota-onalar va pedagog xodimlar bolaning qiziqishi va 
iqtidorini o‘rganib, aniqlab bolani to‘garaklarga to‘g‘ri yo‘naltirishgina samarali bo‘ladi. Ba’zi 
ota-onalar hali 5 yoshga to‘lmagan bolasini 2-3ta to‘garakda qatnashishini hohlashadi, albatta 
bunday paytlarda pedagog, psixolog ota-onalarga bolaning yosh xususiyatlarini to‘g‘ri 
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli qarori. http://www.lex.uz 
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi PQ-4312-son 
qarori. www.lex.uz
3
http:www.mdo.uz
4
“Ilk qadam” Maktabgacha ta’lim muassasasining Davlat o‘quv dasturi. –T., 2018. -58 b. 

---

222 
tushuntirishlari lozim bo‘ladi. Fikrimizcha, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida predmetli muhitni 
tashkil etishga e’tibor qaratish ham foydadan holi bo‘lmaydi. Agar, o‘quv dasturga mos ravishda 
predmetli muhitni yaratsak bolalarimizda ijodkorlik sifatlari rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi.
Ilmiy tadqiqotlar (L.S.Vigotskiy, S.L.Novoselova)dan ma’lumki, kattalar tomonidan 
beriladigan har qanday ta’limiy ta’sir bolaning o‘zining real ishtirokisiz samara bermaydi. Shu 
maqsadda bugun maktabgacha ta’lim tashkilotlarida predmetli muhit yaratish muhim, chunki bu 
joyda bola doimiy yashaydi, ijod qiladi va harakatda bo‘ladi. Buning uchun predmetli 
rivojlantiruvchi muhit qanday talablarga javob berishi lozimligi haqida bilishimiz zarur. Ta’lim 
tashkilotining mulkchilik shaklidan qat’iy nazar predmetli rivojlantiruvchi muhit yaratishning 
umumiy talablariga mos bo‘lishi maqsadga muvofiq. Yetakchi psixolog, professor 
S.L.Novosyolovaning tadqiqotlariga ko‘ra asosiy talablar sifatida quyidagilar keltirib o‘tilgan: 

tizimli, ta’lim va o‘qitish maqsadlariga hamda dizayn madaniyatiga mos bo‘lishi; 

predmetli muhit orqali bola tashabbusini qo‘llab-quvvatlash, bola faoliyatida muayyan 
maqsad va yutuqlarga erishish usullari topshiriq bo‘la olishi; 

bola rivojlanishi yosh xususiyatlari va har bir yosh davrdagi yetakchi faoliyat (muloqot, 
predmetli faoliyat, o‘yin)ning o‘ziga xosligini inobatga olish, ya’ni bir yosh rivojlanish 
bosqichidan ikkinchi rivojlanish bosqichga o‘tishida predmetli muhitni “rivojlanishning yaqin 
zonasi” (L.S.Vigotskiy) sifatida tashkil etish; 

bolalarga bir-birlari va kattalar bilan muloqot va munosabatda bo‘lish imkoniyatini 
yaratish orqali ularda jamoa bo‘lib ishlash ko‘nikmasi shakllantirish; 

predmetli muhit qismlari tez-tez o‘zgarib turadigan, bola ular bilan yangi muhit yarata 
oladigan, ba’zan bu detallar bilan munosabatda qiyinchilik tug‘diradigan bo‘lishini ta’minlash va 
buni amaliy tajriba orqali o‘rganishga rag‘batlantirish; 

bolalar bu muhit qismlaridan yangi ma’no kasb etadigan, avval amalda bajarmagan 
o‘yin maydonini yaratishiga e’tibor qaratish va bolada yangi g‘oyalar, obrazlar orqali o‘yin, 
qurish-yasash faoliyatlarini boyitish bilan birga uning bu muhitda rivojlanishini ta’minlashi 
kabilar. 
Demak, bugun maktabgacha ta’lim maskanlarida predmetli rivojlantiruvchi muhitni talab 
darajasida tashkil etish orqali maktabgacha yoshdagi bolalarda mustaqillik, ijodkorlik va 
tashabbuskorlik qobiliyatini shakllantirish hamda tarbiyalash mumkin bo‘ladi. Albatta, hozir 
bolalarni ko‘zini quvnatadigan turli o‘yinchoqlar, aqliy kamolot uchun xizmat qiladigan stol-
bosma didaktik vositalar bisyor. Ammo, turli geometrik shakldagi va quvnoq rangli, katta 
hajmli(krupnogabarit) modullar bolalar uchun amaliy tajriba maydoni bo‘la olishligi bilan 
ahamiyatli va foydalidir. 
Xulosa o‘rnida shuni aytishimiz mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim 
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida zamonaviy o‘quv-metodik materiallar va 
ko‘rgazmali qurollarning yetishmasligi muammosining yechimlaridan biri sifatida zamonaviy 
maktabgacha ta’lim tashkilotlarida predmetli rivojlantiruvchi muhitni tashkil etish maqsadga 
muvofiq deb o‘ylaymiz.