53
221.
Yulduzchalar o‘rniga tegishli katta (>) yoki kichik (<) belgisini qo‘ying:
a) 8
13
__
*
7
13
__
;
b) 17
21
__
*
3
21
__
;
d) 12
19
__
*
17
19
__
;
e) 83
121
___
*
116
121
___
.
222.
c
ning
qanday qiymatlarida
c
17
__
kasr 7
17
__
kasrdan katta, lekin 16
17
__
kasrdan kichik
bo‘ladi? Bunday kasrlarning barchasini yozing.
223.
6-rasmga qarab: a)
AB
kesma
CD
kesmaning; b)
CD
kesma
AB
kesmaning
qanday qismini tashkil qilishini toping.
A
C
D
B
224.
Kasrlar ustida amallarni bajaring:
a)
5
12
__
+ 11
12
__
;
b)
55
86
__
–
48
86
__
;
d) 254
391
___
+ 288
391
___
;
e)
113
247
___
–
79
247
___
;
f) 534
1613
____
–
327
1613
____
;
g)
156
2306
____
+ 1212
2306
____
.
225.
Tenglamani yeching:
a)
x
–
5
17
__
= 10
17
__
; b) 66
71
__
–
y
= 34
71
__
;
d)
z
+ 17
27
__
=
25
27
__
; e) 234
583
___
+
p
= 489
583
___
.
226.
Tenglamani yeching:
a)
25
51
__
–
x
=
2
51
__
+ 3
51
__
;
b)
y
–
27
132
___
= 129
132
___
–
35
132
___
;
d)
z
+ 12
45
__
= 14
45
__
+ 19
45
__
;
e)
p
+
171
492
___
= 411
492
___
–
116
492
___
.
227.
Sonni noto‘g‘ri kasr ko‘rinishida ifodalang:
a) 5
5
13
__
;
b) 7 7
39
__
;
d) 2
56
125
___
;
e) 14
121
210
___
.
228.
Soatda ifodalang:
a) 2 soat 30 minut; b) 8 soat 53 minut; d) 7 soat 32 minut.
229.
Kilometrda ifodalang:
a) 16 km 350 m; b) 2 km 889 m; d) 29 km 561 m.
230.
Yig‘indini toping.
a) 7
5
17
__
+ 2
11
17
__
; b) 6
19
34
__
+ 4
13
34
__
; d) 3
5
26
__
+ 6
6
26
__
; e) 5
17
18
__
+ 3
13
18
__
.
231.
Amallarni bajaring:
a) 1 15
17
__
+ 2 6
17
__
; b) 6 1
19
__
– 3
5
19
__
; d) 8 1
27
__
+ 15
25
27
__
; e) 4
5
18
__
– 1 7
18
__
.
6
Uyda bajaramiz
http://eduportal.uz
54
Bilish
1.
Surati maxrajidan katta kasr qanday nomlanadi?
A.
To‘g‘ri kasr;
B.
Aralash son;
D.
Oddiy kasr;
E.
Noto‘g‘ri kasr.
2.
To‘g‘ri kasr qiymati haqida nima deyish mumkin?
A.
1 dan katta;
B.
1
dan kichik;
D.
1 ga teng;
E.
0 ga teng.
3.
Bir xil maxrajli ikki kasrdan qaysisining surati kichik bo‘lsa, o‘sha kasr
A.
Kichik;
B.
Katta;
D.
To‘g‘ri kasr;
E.
Noto‘g‘ri kasr bo‘ladi.
T
ushunish
4.
Rasmdagi shaklga mos noto‘g‘ri va aralash sonlarni yozing.
5.
43 km 765 m ni kilometrda ifodalang.
6.
Agar ikkita katak 1 ni ifodalayotgan bo‘lsa, 3-rasmdagi shakllar qanday
sonni ifodalayapti?
Qo‘llash
7.
So
nlar nurida
А
,
B
,
C
,
D
nuqtalarning koordinatalarini yozing:
0
D
B
C
A
1
8.
Amallarni bajaring: a)
5
5
9
_
–
8
9
_
; b) 7 11
12
__
+ 4
5
12
__
; d) 8 – 5
5
7
_
; e) 6 1
22
__
– 2
5
22
__
.
9.
Sayohatchi 3 soatda 14 km yurdi. Uning tezligini toping.
10.
Aralash sonni noto‘g‘ri kasrga, noto‘g‘ri kasrni aralash songa aylantiring:
a) 7
5
12
__
; b) 98
67
__
.
Mulohaza yuritish
11.
Tenglamani yeching: а) 5 67
_
–
х
= 3
2
7
_
;
b)
у
+ 4 8
11
__
= 10 7
11
__
.
12.
Qanday sonni 8 ga bo‘lsa, bo‘linma 5 78
_
ga teng bo‘ladi?
13.
Yotoqxona yuzi 18
m
2
bo‘lib, u butun xonadon yuzining 19
_
qismini tashkil
qiladi. Xonadon yuzini toping.
14.
Suvoqchilar 6 soatda butun ishning 38
_
qismini bajarishdi. Butun ish qancha
vaqtda bajariladi?
T
adqiq qilish
15.
c
ning qanday qiymatlarida
c
13
__
kasr
5
13
__
kasrdan katta, lekin 11
13
__
kasrdan
kichik bo‘ladi? Bunday kasrlarning barchasini yozing.
16.
Mahmudn
ing fikricha 18
8
__
va 9
4
__
kasrlar teng emas,
chunki 18 : 8 = 2 (qoldiq 2), 9 : 4 = 2 (qoldiq 1). Siz nima deysiz?
Yutuqlaringizni tekshirib ko‘ring
a)
b)
d)
http://eduportal.uz
VI BOB
Mulohaza yuritamiz
Bu bobni o‘rganish natijasida
• burchak va uning xossalarini bilasiz hamda masalalar
yechishda qo‘llay olasiz;
• burchaklarni yasay olasiz va o‘lchay olasiz;
• ko‘pburchak perimetriga doir masalalarni yecha olasiz;
• to‘g‘ri to‘rtburchak va murakkab shakllar yuzini aniq va
chamalab hisoblay olasiz;
• yuz va hajm o‘lchov birliklarini bilasiz va masalalar
yechishda ulardan foydalana olasiz;
• to‘g‘ri burchakli parallelepiped va kub hajmini hisoblay
olasiz;
• geometrik shakllarning xossalaridan foydalanib hayotiy
masalalarni yecha olasiz.
FAZOVIY
GEOMETRIK SHAKLLAR
Quyida yaqin kelajakdagi Toshkent manzarasi tasvirlangan. Unga diqqat bilan
nazar soling va hayotimizda, xususan shaharsozlikda geometrik shakllarning o‘rni
va ahamiyatini tushuntiring.
http://eduportal.uz
56
FAZOVIY SHAKLLAR. KO‘PYOQLAR
51
Shu
paytgacha asosan yassi, ya’ni bitta tekislikda yotadigan shakllarni (1-rasm)
o‘rganib keldik. Lekin, quyi sinflarda fazoviy shakllar (jismlar) bilan ham tanishgansiz
(2-rasm). Ularning yassi shakllardan farqi – ular to‘liqligicha bitta tekislikda yotmaydi.
Fazoviy jismlar uch o‘lchamlidir.
2-rasmda tasvirlangan jismlarni quyidagi xususiyatiga ko‘ra ikkita sinfga ajratish
mumkin: b), f) va g) jismlarning chegarasi yassi bo‘laklardan, ya’ni ko‘pburchaklardan
iborat. a), d) va e) jismlarning chegarasi esa unday emas.
Chegarasi yassi ko‘pburchaklardan iborat fazoviy jism
ko‘pyoq
deb ataladi.
Yassi ko‘pburchaklar
ko‘pyoqning yoqlari
,
ko‘pburchaklarning uchlari
ko‘pyoqning
uchlari
,
tomonlari esa
ko‘pyoqning qirralari
deb ataladi (3-rasm).
Prizma
deb ikki yog‘i teng ko‘pburchakdan, qolgan yoqlari esa to‘rtburchakdan
iborat ko‘pyoqqa aytiladi (4-rasm). Teng yoqlar prizmaning
asoslari
,
to‘rtburchaklar
esa uning
yon yoqlari
deb ataladi.
Asosining tomonlari
soniga qarab prizmalar
uchburchakli, to‘rtburchakli va hokazo
n-burchakli prizmalar
deb yuritiladi.
Piramida
deb bir yog‘i ko‘pburchakdan, qolgan yoqlari esa
bitta uchga ega
uchburchaklardan iborat ko‘pyoqqa aytiladi. Ko‘pburchak piramidaning
asosi
,
uchburchaklar esa uning
yon yoqlari
deb ataladi.
5-rasmda uchburchakli piramida tasvirlangan.
1
2
a)
b)
d)
e)
f)
g)
Eslab ko‘ramiz
3
4
5
http://eduportal.uz
57
Hamma fazoviy jismlarning chegarasi ko‘pburchak bo‘lavermaydi. Masalan,
silindr (6-rasm) , konus (7-rasm) va shar (8-rasm) ning chegarasi yassi ko‘pburchak
emas. Sharning sirti sferadan iborat (9-rasm).
asosi
asosi
asosi
yon sirti
yon sirti
232.
10-rasmda qanday fazoviy shakllarning hayotdagi timsollarini ko‘rayapsiz?
a)
b)
d)
e)
f)
10
6
7
8
9
a)
b)
d)
e)
11
Do'stlaringiz bilan baham: 
