B. Q. Xaydarov

Noto‘g‘ri kasrni aralash son ko‘rinishida ifodalash algoritmi
9 ni 4 ga qoldiqli bo‘lishni eslaylik: 9 : 4 = 2 (qoldiq 1). 
Bunda 4 – bo‘luvchi, 2 – to‘liqsiz bo‘linma, 1 soni esa qoldiq edi (2-rasm). 
Demak, 94
__
= 2 + 14
__
= 2 14
__
bo‘luvchi
maxraj
to‘liqsiz bo‘linma
butun qism
qoldiq
surat
8
1
__
4
2
__
9
–
2
1
4
__
Demak, aralash sonning butun qismi to‘liqsiz bo‘linmadan, kasr qismining maxraji 
bo‘luvchidan, surati esa qoldiqdan iborat bo‘lar ekan.
ARALASH SONLAR
47
2
Bilimlarni boyitamiz
http://eduportal.uz

---

41
Noto‘g‘ri kasrni aralash son ko‘rinishida ifodalash (ya’ni uning butun qismini 
ajratish) algoritmi:
1) kasrning surati maxrajiga bo‘linadi;
2) hosil bo‘lgan to‘liqsiz bo‘linma aralash sonning butun qismi bo‘ladi;
3) qoldiq (agar u bo‘lsa) aralash sonning kasr qismi surati, bo‘luvchi esa maxraji 
bo‘ladi.
2-misol.
23
7
__
noto‘g‘ri kasrning butun qismini ajrating. 
Yechish:
23 ni 7 ga qoldiqli bo‘lamiz. Natijada to‘ liq-
siz bo‘linma 3, qoldiq esa 2 ekanligini topamiz (3-rasm). 
Demak, 23
7
__
= 3
2
7
__
.
21
2
__
7
3
__
23
–
maxraj
butun qism
surat
3
1. Aralash son deb qanday songa aytiladi? 
2. Aralash sonning butun va kasr qismi qanday topiladi?
3. Noto‘g‘ri kasr aralash son ko‘rinishida qanday ifodalanadi?
O‘ylab ko‘ramiz
138.
Raqamlar bilan yozing:
a) ikki butun sakkizdan besh; b) olti butun o‘n uchdan yetti; d) bir butun yigirma 
uchdan o‘n to‘rt; e) sakkiz butun o‘ttiz uchdan yigirma ikki.
139.
Sonlarni o‘qing va butun va kasr qismlari yig‘indisi ko‘rinishida ifodalang:
a) 2
5
14
__
; b) 1 34
__
; d) 4 9
11
__
; e) 12 9
31
__
; f) 3 18
44
__
; g) 103 1
101
___
.
140.
4-rasmdagi shakllarni daftaringizga chizing. Ularni tegishli bo‘laklarga bo‘ling va 
tengliklarda tushirib qoldirilgan sonlarni yozing.
a)
b)
2
1
4
__
= 2 + 14
__
= 4
__
+ 14
__
= 4
__
;
4 1
2
__
= 4 + 1
2
__
=
2
__
+ 1
2
__
=
2
__
.
141. 
Yig‘indini aralash son ko‘rinishida ifodalang:
a) 4 + 
5
24
__
; b) 5 + 31
34
__
; d) 14 + 
5
11
__
; e) 42 + 19
301
___
; f) 23 + 
485
844
___
; g) 143 + 134
1015
____
.