B. Q. Xaydarov

Uyda bajaramiz
363. 
Amallarni bajaring:
a) 83 491 – (124 821 : 207 + 2086) + 12 763;
b) 146 325 – (72 306 – 1693) + 75 014.
364. 
Mato ikki boʻlakka boʻlindi. Birinchi boʻlakning uzunligi 23,78 m. Ikkinchi mato
boʻlagi birinchi boʻlakdan 10,56 metr uzun. Butun matoning uzunligi qancha?
365.
Amallarni bajaring:
a) 73,12 – (5,34 + 13,12); b) 101,3 + (84,7 + 34,23);
d) (47,28 – 34,98) + (55,02 + 34,98); e) (46,83 + 15,77) – 16,83.
366. 
Sonning xona birliklari bo‘yicha yoyilmasini yozing:
a) 8,36; b) 1,268;
d) 0,2304;
e) 10,0105. 
367. 
Uchburchakning bir tomoni 8,65 dm bo‘lib, u ikkinchi tomonidan 1,7 dm 
uzun. Agar uchburchakning perimetri 23,89 dm bo‘lsa, uning uchinchi tomoni
uzunligini toping.
a) Quyidagi sonlar yig‘indisini toping: 0,01 + 0,02 + 0,03 + … + 0,98 + 0,99.
b) Quyidagi sonlar ketma-ketligida qonuniyatni saqlagan holda uning keyingi
3 ta hadini yozing: 0,3; 0,4; 0,6; 0,9; 1,3; …
Qiziqarli matematikaga oid masalalar
http://eduportal.uz

---

89
O‘nli kasrlar ustida amallar bajarish qoidalarini XV asr boshida Samarqanddagi 
Ulug‘bek maktabining mashhur namoyandasi, Sharqning buyuk matematik olimi 
Jamshid G‘iyosiddin al-Koshiy (1385–1430) o‘zining, “Muftoh al-hisob” (“Hisob ilmi 
kaliti”) deb nomlangan asarida bayon qilgan. Al-Koshiy o‘nli kasrni hozirda qabul 
qilingan ko‘rinishda belgilagan. Faqat u verguldan foydalanmagan. Sonning kasr 
qismini qizil rangda yozgan yoki tik tayoqcha bilan butun qismidan ajratgan. 
Bu haqda yevropaliklar bexabar bo‘lishgan. Yevropaga o‘nli kasrlar 150 yildan 
keyin kirib kelgan. Niderlandiyalik muhandis va olim Simon Stiven o‘nli kasrlar yozuvini 
qaytadan kashf etgan. Lekin Stiven o‘nli kasrlarni murakkab tarzda belgilagan. XVII 
asrga kelib o‘nli kasrlar hozirgi ko‘rinishda ishlatila boshlagan.
Foydali ermak.
Avtobusda ketayotib uzoq yo‘lni qanday yaqin qilish mumkin? 
Bu – juda oson. Biror foydali ish bilan mashg‘ul bo‘lsangiz, manzilga yetib kelganingizni 
ham bilmay qolasiz. Mana o‘sha ermaklardan biri:
Avtobus chiptasida yozilgan raqamlarning o‘rnini o‘zgartirmay, qavslar va to‘rt 
arifmetik amallardan foydalanib 100 (yoki unga eng yaqin) sonini hosil qiling. 
Masalan, chiptada oltita raqamdan iborat 136091 soni yozilgan bo‘lsin. Undan 
raqamlar o‘rnini o‘zgartirmagan holda, qavslar va to‘rtta arifmetik amallardan 
foydalanib quyidagicha 100 sonini hosil qilish mumkin: 
1 
∙
3 + 6 + 0 + 91 = 100, (1 + 3 + 6 + 0) 
∙
(9 + 1).
100 ni yana boshqa qanday usullar bilan hosil qilish mumkin?